Aspartaam is een caloriearm, kunstmatig voedingsadditief dat wordt gebruikt als zoetstof en dat bestaat uit een wit, geurloos poeder. Het wordt veel gebruikt in 'light' of 'zero' producten, zoals frisdranken, desserts, snoep, zuivelproducten, kauwgom, energiebesparende en gewichtscontroleproducten en als tafelzoetstof.

In de afgelopen 40 jaar hebben talloze wetenschappelijke onderzoeken (zie de links naar de belangrijkste hieronder) blootstelling aan aspartaam in verband gebracht met verschillende gezondheidsaandoeningen, waaronder een verhoogd risico op kanker, diabetes type 2, hart- en vaatziekten en, meer recentelijk, gevolgen voor het microbioom, bacteriën in onze darmen die van vitaal belang zijn voor het behoud van een goede gezondheid.

Wat betreft kanker heeft het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) van de WHO in juli 2023 zijn gevarenclassificatie van aspartaam als mogelijk kankerverwekkende stof voor mensen (categorie 2B) vrijgegeven. De volledige monografie ter ondersteuning van deze classificatie werd in april 2024 openbaar gemaakt. Volgens Foodwatch, Yuka en La Ligue Contre Le Cancer moet deze classificatie als mogelijk kankerverwekkend leiden tot een EU-verbod op het additief, gebaseerd op de voorzorgsbenadering die is vastgelegd in de EU-Verdragen en de Algemene Levensmiddelenwetgeving van de EU.

Naar schatting wordt aspartaam gebruikt als suikervervanger in duizenden voedingsmiddelen wereldwijd - tussen de 2.500 voedingsmiddelen en dranken in Europa en 5.000 producten wereldwijd. Volgens gegevens van Euromonitor namen frisdranken in West-Europese landen 94% van de totale consumptie van de stof in 2023 voor hun rekening, inclusief coladranken of andere koolzuurhoudende dranken zoals tonic of energiedranken. 

In de Europese Unie is aspartaam gecodeerd als E-nummer E951. Als het wordt gebruikt in een voedingsmiddel of drank, moet het worden vermeld in de ingrediëntenlijst. Op het etiket moet de term 'zoetstof' worden gevolgd door 'aspartaam' of 'E951'. Voor voedingsmiddelen en dranken die een of meer zoetstoffen bevatten, bevat de technische naam van het voedingsmiddel (die in het klein boven de ingrediëntenlijst staat) ook 'met zoetstof(fen)' of 'met suiker(s) en zoetstof(fen)'.

Producten met aspartaam moeten een waarschuwing over fenylalanine bevatten. Dat is een afbraakproduct van aspartaam, gevaarlijk voor mensen met de genetische aandoening fenylketonurie (PKU).

Foodwatch, Yuka en La Ligue contre le Cancer doen geen uitspraken of specifieke aanbevelingen over individuele consumptiepatronen. Wij zijn van mening dat het de verantwoordelijkheid van de overheid is om te garanderen dat elk voedingsproduct in de winkelschappen veilig is voor consumenten om te gebruiken.

 
Het is belangrijk om te benadrukken dat je niet direct gezondheidseffecten zult ondervinden als je één glas frisdrank met aspartaam drinkt. De beschikbare wetenschappelijke literatuur wijst op mogelijke chronische gezondheidseffecten als gevolg van langdurige consumptie van aspartaam. Dit gezegd hebbende, zijn de doses waarbij sommige effecten zijn waargenomen door onafhankelijke onderzoekers (bijv. in de Nutrinet Santé epidemiologie cohorten van 2022 INSERM) veel lager dan de aanbevolen hoeveelheden van de European Food Safety Agency (EFSA). Daarom roepen wij op tot een voorzorgsverbod van de stof. 
 

Het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) van de WHO is de internationale standaard als het gaat om wetenschappelijk onderzoek naar kankerverwekkende stoffen. In de monografieën van het IARC worden milieusubstanties geïdentificeerd die een kankerverwekkend gevaar vormen voor mensen door middel van een onafhankelijke en uitgebreide beoordeling van alle openbaar beschikbare literatuur op de datum van de beoordeling.

Het classificatiesysteem omvat vier categorieën:

1 - 'Kankerverwekkend voor de mens', bijvoorbeeld: het roken van tabak, zonnestraling, consumptie van alcoholische dranken, consumptie van bewerkt vlees, ioniserende straling;

2A - 'Waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens', bijvoorbeeld momenteel: emissies van frituren op hoge temperatuur, DDT, consumptie van rood vlees, nachtdienst;

2B - 'Mogelijk kankerverwekkend voor de mens', momenteel bijvoorbeeld: uitlaatgassen van benzinemotoren, beroepsmatige blootstelling als kapper of kapster, lood, aspartaam.

3 - 'Niet kankerverwekkend voor de mens', bijvoorbeeld: koffiedrinken, ruwe olie, kwik, paracetamol.

Aspartaam werd geëvalueerd als onderdeel van de kankerwerkgroep van het IARC die de 134e monografie opstelde. De conclusie is een classificatie als mogelijk kankerverwekkend (Categorie 2B) op basis van “beperkt bewijs” voor kanker bij mensen, bij proefdieren en met betrekking tot de werkingsmechanismen. In eenvoudige taal betekent dit dat de momenteel beschikbare wetenschappelijke literatuur (studies bij mensen, dierstudies en mechanistische gegevens) enig bewijs levert voor de mogelijk kankerverwekkende eigenschappen van aspartaam, maar nog geen volledig inzicht geeft in de omstandigheden waaronder dergelijke eigenschappen zich kunnen manifesteren. Het verklaart ook niet volledig het mechanisme of de mechanismen waardoor dergelijke eigenschappen bij mensen kunnen optreden.

Het feit dat experts het oneens waren over de toereikendheid van de dierstudies voor het doel van de classificatie, waarbij een minderheid van mening was dat de beschikbare gegevens een 2A in plaats van een 2B classificatie ondersteunen, is belangrijk - vooral omdat eerdere gezaghebbende studies al het mogelijke verband tussen de stof en het veroorzaken van kanker benadrukten en dat deze potentiële eigenschap al controversiële discussies veroorzaakte tijdens de laatste EU-vernieuwing van de stof in 2013.

Integendeel, de risicobeoordeling van aspartaam door het Gezamenlijk Comité van deskundigen voor levensmiddelenadditieven van de FAO en de WHO (JECFA) bagatelliseert de gezondheidsrisico's door onafhankelijke onderzoeken terzijde te schuiven en zich te baseren op verouderd onderzoek van de industrie, waarbij een hoge aanvaardbare dagelijkse inname wordt gehandhaafd. EU regelgevers zouden hun beoordeling niet moeten baseren op deze gebrekkige evaluatie.

Volgens Foodwatch, Yuka en La Ligue contre le Cancer vragen deze bevindingen om een preventief verbod van het additief op EU-niveau.

Als consument kun je op verschillende manieren actie ondernemen:

• Foodwatch, Yuka en La Ligue contre le Cancer respecteren dat voedselkeuzes persoonlijke keuzes zijn. We willen echter ook dat consumenten veilig zijn. De huidige toelatingsprocedure voor additieven heeft belangrijke mazen, onder meer omdat additieven individueel worden beoordeeld. In je dagelijks leven word je niet blootgesteld aan slechts één additief, maar aan combinaties ervan in producten die je consumeert. De langetermijn-cocktaileffecten van deze combinatie worden niet meegenomen in de wettelijke beoordelingen van de stoffen. Daarom kun je waar mogelijk beter kiezen voor verse, eenvoudige en minimaal bewerkte voedingsmiddelen. Additieven kunnen moeilijk op te sporen zijn, omdat de etikettering niet altijd transparant is, d.w.z. niet alle additieven worden met een E-nummer geschreven. Houd het daarom zo simpel mogelijk: minder ingrediënten op de verpakking is vaak minder additieven.

• Je kunt deze campagne van Foodwatch, Yuka en La Ligue contre le Cancer steunen om hervormingen in het voedselsysteem van de EU te eisen, door onze gezamenlijke petitie te ondertekenen. Hierin vragen we uit voorzorg om een verbod op aspartaam. Door het werk van onze organisaties te steunen kunnen we samen strijden voor meer verbeteringen op het vlak van beschermende regelgeving voor levensmiddelenadditieven.

EU-verordening 1333/2008 stelt de voorwaarden vast waaronder levensmiddelenadditieven in de EU moeten worden toegelaten. Volgens artikel 6.1 kan een additief alleen in de lijst van toegestane additieven worden opgenomen als het aan de volgende criteria voldoet:

• Het levert op grond van de beschikbare wetenschappelijke gegevens bij het voorgestelde gebruik geen gevaar voor de gezondheid van de consument op;

• er is een redelijke technologische behoefte waarin niet met andere economisch en technologisch bruikbare middelen kan worden voorzien; en

• het gebruik ervan de consument niet misleidt.

De Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) heeft de opdracht om de veiligheid van additieven te beoordelen voordat ze in de EU in producten mogen worden gebruikt. Het proces verloopt erg traag en loopt regelmatig ernstige vertragingen op. De EFSA moest alle levensmiddelenadditieven die al vóór 20 januari 2009 mochten worden gebruikt, voor 2020 opnieuw beoordelen - een deadline die niet is gehaald. Op het moment van schrijven beweert het agentschap 70% van de 315 additieven die vóór januari 2009 in de EU waren goedgekeurd, opnieuw te hebben beoordeeld.

Andere belangrijke mazen zijn:

• Het ontbreken van deadlines voor herevaluaties voor stoffen die na 2009 op de markt werden toegelaten;

• De grote afhankelijkheid van veiligheidsstudies die rechtstreeks worden geleverd door spelers uit de industrie die een commercieel belang hebben bij de uitkomst van het evaluatieproces in een context van een gebrek aan middelen van de EFSA en de voedselveiligheidsautoriteiten;

• er wordt geen rekening gehouden met het feit dat we via voedselproducten aan meerdere additieven tegelijk worden blootgesteld. In feite bevatten de typische ultraverwerkte voedingsproducten die additieven bevatten er regelmatig meerdere, maar met hun cocktaileffect wordt geen rekening gehouden bij de beoordeling ervan en bij het vaststellen van zogenaamde veilige blootstellingsniveaus.

Op het moment van schrijven is er nog geen deadline waarop de autoriteiten van de EU de toelating van aspartaam als voedseladditief moeten herzien. Volgens Foodwatch, Yuka en La Ligue contre le Cancer zou de recente IARC classificatie als 'mogelijk kankerverwekkend  voor de mens' driect moeten leiden tot een verbod uit voorzorg.

De laatste evaluatie van aspartaam dateert van 2013 en was toen al controversieel. Belangrijke onafhankelijke studies die het kankerverwekkend potentieel van de stof bij lage doses aantoonden, werden ondanks hun verontrustende bevindingen niet in het proces meegenomen. Dit riep veel vragen op over de aanpak van de EU-autoriteiten bij de evaluatie van gezondheidsrisico's (zie bijvoorbeeld de presentaties van een openbare EFSA-raadplegingsbijeenkomst die plaatsvond in april 2013 hier en hier).

Sindsdien zijn de eerdere onafhankelijke bevindingen over kankerverwekkendheid bevestigd door onafhankelijke heranalyses en zijn er nieuwe wetenschappelijke studies geproduceerd (zie de niet-uitputtende lijst hieronder). Dit heeft de bezorgdheid over de gezondheid versterkt, inclusief mogelijke associaties met kanker, en de classificatie van aspartaam door het IARC als een mogelijk kankerverwekkende stof draagt bij aan deze hoeveelheid bewijs. Daarom zijn Foodwatch, Yuka en La Ligue contre le Cancer van mening dat het EFSA-advies over de veiligheid van aspartaam achterhaald is, net als de aanvaardbare dagelijkse inname (ADI) die daarin wordt aanbevolen.

In een brief aan Foodwatch heeft EFSA aangegeven dat ze op dit moment niet van plan zijn om een nieuwe beoordeling van aspartaam te doen, maar dat ze rekening zullen houden met alle relevante recente wetenschappelijke elementen in de lopende herbeoordeling van het zout van aspartaam-acesulfaam (E962) en dat het in deze context mogelijk zou kunnen zijn om de aanvaardbare dagelijkse inname van aspartaam te herzien als er solide bewijs is om dat te doen. Wij vragen de autoriteiten nu om deze evaluatie zo snel mogelijk vrij te geven en bij de voorbereiding ervan rekening te houden met al het onafhankelijke wetenschappelijke bewijs dat beschikbaar is voor zowel het zout van aspartaam als aspartaam zelf. In de tussentijd roepen we nog steeds op tot een preventief verbod op aspartaam.

Foodwatch is een onafhankelijke consumentenrechtenorganisatie die vecht voor veilig, gezond en eerlijk voedsel voor alle mensen. We geven consumenten een luide stem, komen op voor transparantie in de voedselsector en verdedigen ons recht op voedsel dat mens noch milieu schaadt. Door onderzoek te doen, schandalen aan het licht te brengen, consumenten te mobiliseren en te lobbyen bij overheden, biedt Foodwatch een belangrijk tegenwicht tegen de macht van de voedselindustrie. 

Yuka is een 100% onafhankelijke mobiele app die de impact van voedsel en cosmetische producten op de gezondheid analyseert. Door de streepjescode van een product te scannen, geeft de applicatie toegang tot de details van de samenstelling van het product en in ruil daarvoor geeft het een kleurcode aan, variërend van groen tot rood. De app heeft nu 65 miljoen gebruikers in 12 verschillende landen. Het doel is om consumenten te helpen bewustere keuzes te maken, maar ook om fabrikanten aan te moedigen de samenstelling van hun producten te verbeteren. Momenteel is de app niet beschikbaar in Nederland/in het Nederlands.

La Ligue contre le Cancer is de grootste Franse onafhankelijke non-profitorganisatie in de strijd tegen kanker. De vereniging telt 103 afdelingen verspreid over het hele Franse nationale en overzeese gebied. Ze geeft advies, steun en informatie aan kankerpatiënten en hun familieleden. Ze promoot beleid voor betere kankerpreventie, vroegtijdige opsporing en zorg en onafhankelijk kankeronderzoek. 

De volledige resultaten van onze Europese enquête over levensmiddelenadditieven, waaronder aspartaam, zijn hier te downloaden (link opent een PDF-bestand).

> 2024, WHO International Agency for Research on Cancer (IARC), Aspartame, Methyleugenol, and Isoeugenol, IARC Monographs on the Identification of Carcinogenic Hazards to Humans Volume 134, IARC Publications Website - Aspartame, Methyleugenol, and Isoeugenol (who.int) - Een samenvatting is beschikbaar in The Lancet Oncology, Carcinogenicity of aspartame, methyleugenol, and isoeugenol - The Lancet Oncology  

> 2022, Artificial sweeteners and cancer risk: Results from the NutriNet-Santé population-based cohort study (volledige studie), Artificial Sweeteners: Possible Link to Increased Cancer Risk (INSERM persbericht) 

> 2021, Landrigan, P.J., Straif, K. Aspartame and cancer – new evidence for causation. Environ Health 20, 42 (2021). https://doi.org/10.1186/s12940-021-00725-y  

> 2014, The carcinogenic effects of aspartame: The urgent need for regulatory re-evaluation  

> 2012, Consumption of artificial sweetener– and sugar-containing soda and risk of lymphoma and leukaemia in men and women  

Algemene bronnen

> 2021, Center for Science in the Public Interest (CSPI), fact sheet, Aspartame and Cancer: What is the Evidence? 

> 2024, U.S. Right to Know, Aspartame: Decades of science point to serious health risks 

> EFSA, factsheet over aspartame, https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/corporate_publications/files/factsheetaspartame.pdf   

> EFSA, informatiepagina over voedseladditieven (ook beschikbaar in het Nederlands), Food additives | EFSA (europa.eu)