9 kritiekpunten op Actieplan Eerlijke Etikettering

samenvatting ARTIKEL:

•          HET actieplan etikettering van levensmiddelen 2020 is weinig ambitieus 

•          den haag wacht op brussel en brussel wacht op nationale overheden

•          HANDHAVING HAPERT EN REGEls bieden producenten ruimte om te misleiden 

•          GEEN VOEDingsprofielen, actie tegen lok-ingredienten, of etikettering alcoholische dranken

Voedselproducenten misleiden consumenten bewust met hun etiketten, verpakkingen en reclame. En, raar maar waar: dat mag vaak gewoon. Europese en Nederlandse wetten en regels bieden tot op de dag van vandaag veel ruimte voor misleidende marketing. En waar ze ons wel beschermen, faalt de handhaving met regelmaat.

Veel bombarie, weinig ambitie

In december 2019 heeft de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Bruno Bruins, het ‘Actieplan Etikettering van Levensmiddelen 2020’ ingediend samen met een begeleidende brief. Het actieplan is een update van een eerder plan onder dezelfde naam uit 2016.

Na bestudering concludeert foodwatch dat het nieuwe plan niet meer dan pappen en nathouden is. Er wordt veel naar Brussel gekeken en gewezen, en het toont weinig eigen ambitie. Wel vinden we als voedselwaakhond dat het goed is dat de Nederlandse overheid en betrokken instanties de noodzaak inzien van betere etikettering van levensmiddelen. Maar de kanttekeningen bij het actieplan, dat met een vertraging van 1 jaar is gepresenteerd, voeren de boventoon.

Foodwatch ontmaskert in Kassa diverse misleidende producten

Op 18 januari 2020 was foodwatch-directeur Nicole van Gemert te gast in BNNVARA's Kassa. Heb je de uitzending met daarin onze kritiek op misleidende marketing en onduidelijke etiketten nog niet gezien? Kijk hem dan hier terug!

Doelstellingen niet gehaald of doorgeschoven

Van de in totaal 17 door de Nederlandse en Europese instellingen uit te voeren plannen in het kader van het Actieplan Etikettering Levensmiddelen zijn er in de periode 2016-2019 slechts 4 ‘afgerond’, 7 worden als ‘doorlopend’ bestempeld, en 6 zijn ‘nog niet (volledig) afgerond’. De afgeronde acties vallen allemaal onder consumentenbewustwording, en geen enkele actie speelt in op aanscherping van de handhaving. De verantwoordelijkheid wordt dus bij de consument gelegd, in plaats van bij de industrie. Dat kan zo niet langer!

Dit zijn onze negen kritiekpunten!

1 | Te weinig wetten en onduidelijke regels

Je lees het goed, foodwatch wil meer wetten en duidelijke overheidsafspraken! Er is namelijk nog altijd maar weinig concrete wetgeving tegen misleiding. In Europese regels (verordening 1169/2011) is vastgelegd dat misleiding van consumenten verboden is, zonder echter duidelijk te bepalen waar de grens ligt. Dit is dus multi-interpretabel. Deels bewust, omdat Brussel nationale overheden de ruimte wil bieden voor interpretatie. Maar dan zouden nationale handhavingsinstanties moeten aangeven hoe zij dit interpreteren. En dat gebeurt in onze ogen niet goed genoeg.

2 | Handhaving hapert

Gebrekkige handhaving van de wet speelt een negatieve rol. De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) die in Nederland moet beoordelen of consumenten misleid worden, is structureel onderbezet. Meldingen over misleiding neemt de NVWA niet direct in behandeling omdat er geen sprake is van risico’s voor de volksgezondheid. Op hun site staat letterlijk (gezien op 8 januari 2020, printscreen in bezit van foodwatch): 'Door beperkte capaciteit is de NVWA genoodzaakt keuzes in het toezicht op etikettering te maken. Etiketteringsonderwerpen met de grootste risico's voor de gezondheid hebben een hogere prioriteit dan andere etiketteringsaspecten. Dit betekent dat de NVWA niet structureel toeziet op de complete juistheid van het etiket, maar zich specifiek richt op deelaspecten van de etikettering.' Dit is eigenlijk een vrijbrief aan voedselproducenten om consumenten te blijven misleiden. 

3 | Zorgen over zelfregulering

De overheid heeft zelfregulering door de voedselindustrie hoog in het vaandel staan. Producenten kunnen zo misbruik maken van de gebrekkige wetgeving en handhaving. Het CBL en het FNLI mogen nota bene zelf meeschrijven aan de plannen om de misstanden die de industrie zelf heeft veroorzaakt weer tegen te gaan. De slager keurt z’n eigen vlees. Het geeft hen mede hierdoor de ruimte om misleidende voedselverpakkingen ongestoord in het winkelschap te houden. Uit het actieplan: 'Voor de evaluatie van het Actieplan Etikettering van Levensmiddelen zijn diverse partijen geconsulteerd, waaronder FNLI, CBL, NVWA en het Voedingscentrum.' Helaas dus geen enkele consumentenorganisatie zoals foodwatch.

4 | Geen aandacht voor alcohol-etikettering

Wat in het actieplan nog steeds niet aangepakt wordt is de etikettering van alcoholische dranken. Foodwatch vindt al een tijd lang dat net als bij voeding en non-alcoholische dranken er op alcoholische dranken volledige en transparante etikettering moet komen met vermelding van onder meer voedingswaarden en calorieën (zoals bij alle andere voedselproducten).

De industrie zelf geeft inmiddels schoorvoetend toe. De sterke drankenindustrie heeft bij de Europese Commissie aangegeven dat ze de komende jaren de energetische inhoud en ingrediëntendeclaratie zullen vermelden, maar niet op het etiket. Hier lobbyt de industrie al jaren tegen. De bierindustrie heeft bij de Europese Commissie toegezegd dat in 2022 deze informatie wel op blikjes en flesjes komt te staan. Waarom het jaren moet duren om een etiket aan te passen vraagt foodwatch zich af? Bovendien is de wijnsector nog een grote afwezige in de hele discussie.

5 | Nog altijd niet hameren op herkomst

Op Europees niveau wordt nog altijd veel discussie gevoerd over herkomstetikettering, terwijl foodwatch gewoon vindt dat de herkomst zo uitgebreid mogelijk en niet vrijwillig maar verplicht op het etiket moet staan. Vanaf 1 april 2020 wordt weliswaar de uitvoeringsverordening voor vrijwillige vermelding van de herkomst van levensmiddelen van toepassing (EU 2018/775). Een aantal lidstaten dringt aan op verplichte herkomstetikettering vooral waar het gaat om zuivel en vlees. Ze hebben zelf regels opgesteld en Brussel hierover ingelicht. De Nederlandse overheid is tegen nationale afspraken en wil uitsluitend geharmoniseerde afspraken. Dus ondertussen blijft misleiding gewoon voortduren. Binnen de Gouden Windei verkiezing 2019 wisten de Groene Asperges uit Peru van Albert Heijn die als seizoensgroente worden bestempeld het tot genomineerde te schoppen.

6 | Te slappe controle op claims

Misleidende gezondheidsclaims op voeding (zoals: ‘gezond voor je hart’ en ‘voor sterkere botten’) en claims over voedingswaarden (zoals: ‘bron van vezels’ en ‘rijk aan vitamine C’) op etiketten verbieden is iets waar foodwatch al jaren tegen strijdt. Sinds de EU in 2006 een verordening van kracht heeft laten gaan om dit in te dammen blijft het nog vaak onduidelijk wat wel en wat niet mag. Zeker op het vlak van voedingsclaims is de regelgeving en handhaving te slap, gezondheidsclaims zien we gelukkig steeds minder.

7 | Geen vaart achter voedingsprofielen

In het actieplan staat: ‘De vaststelling van Europees geharmoniseerde voedingsprofielen kan behulpzaam zijn, om ervoor te zorgen dat er geen voedings- en gezondheidsclaims vermeld mogen worden op relatief ongezonde producten.’ Nu wordt in 2020 een rapportage van de Europese Commissie verwacht over de mogelijkheid voor het vaststellen van voedingsprofielen. In het geval van voedingsprofielen mogen producten die hoog scoren op vet, suiker en/of zout geen voedings- en gezondheidsclaims op de verpakking zetten. Dit is echter al in 2009 beloofd! Echt belachelijk om dat nu als vooruitgang te vermelden. Foodwatch toonde eerder aan dat vitamineclaims bijna alleen op ongezonde producten staan, en dus gebruikt worden als instrument om te 'healthwashen'. Dus het omgekeerde van waarvoor ze bedoeld zijn: bedoeld om consument te helpen gezondere keus te maken, gebruikt om consument op verkeerde been te zetten door ongezonde producten gezond te laten voordoen.

8 | Volkoren-, meergranen- en speltbrood oké, maar de rest dan?

Wat betreft de acties uit het plan voor de periode 2020-2024 valt op dat de aanpassingen van het Warenwetbesluit Meel en Brood alleen gaat over welk soort brood volkoren, meergranen, wit, bruin of spelt mag heten. Dit geldt alleen voor brood omdat de bakkers beduusd zijn voor imagoschade en dit zelf willen. Fabrikanten van crackers, beschuit, croutons enzovoort willen dit niet, en dus wordt er niks geregeld. Dit toont aan dat de regels er niet zijn om consumenten maar de fabrikanten te beschermen: de producenten bepalen het beleid. Foodwatch kaartte eerder in 2019 misstanden rondom misleidende volkorenproducten aan.

9 | Lekker blijven lokken met misleidende etiketten

In het actieplan staat te lezen: ‘de NVWA zal op haar website een overzicht bieden van etikettering die in ieder geval als misleidend wordt gezien. […] Ook zullen hierin voorbeelden van de door de Tweede Kamer genoemde etikettering met ‘lok-ingrediënten’ worden opgenomen. Dit overzicht kan ook voor het CBL en de FNLI goede handvatten bieden waarmee zij hun eigen handboek kunnen aanpassen en hun bedrijven uitleggen wanneer etiketten als misleidend worden beoordeeld.’ Er komt dus een onderzoek naar het tegengaan van lokingrediënten, wederom geen wettelijke eisen of normen. De FNLI en het CBL mogen de uitrol verder oppakken. En ondertussen blijven er grote foto’s van bosbessen op de verpakking van tussendoorcrackers staan, terwijl er maar 0,2% bosbespuree in zit.

Wat wil foodwatch?

foodwatch komt op voor jouw recht op eerlijk, veilig en gezond voedsel. We willen dat voedselfabrikanten ons eerlijk voorlichten over de inhoud en herkomst van hun producten. De overheid moet die transparantie en veiligheid waarborgen.  foodwatch eist dat de bescherming van consumenten prioriteit krijgt boven de winsten van voedselproducenten. Wetgeving veranderen vereist een lange adem. Maar samen met jou gaat ons dit zeker lukken! Hoe meer consumenten achter foodwatch staan, hoe meer we kunnen bereiken.

Help ons!