Minerale olie in voedsel: Q&A

Minerale oliën worden op veel plaatsen in het menselijk milieu aangetroffen. Zij zijn reeds aangetroffen - onder meer via tests in opdracht van foodwatch - in tal van voedingsmiddelen zoals rijst, pasta, chocolade en spijsoliën, maar kunnen ook worden aangetroffen in verpakkingen, kinderspeelgoed, diervoeder en cosmetica.

Volgens de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) en het Duitse Federale Instituut voor Risico Risicobeoordeling (BfR) hebben verschillende groepen minerale oliën - MOSH en MOAH - een verschillend toxicologisch potentieel. Gezien de genotoxische en mutagene aard die voor bepaalde MOAH's is aangetoond, is de Franse Autoriteit voor voedselveiligheid (ANSES) van mening dat prioriteit moet worden gegeven aan het terugdringen van voedsel dat hiermee besmet is. ANSES beveelt aan de blootstelling van de consument aan MOH's, en aan MOAH's in het bijzonder, door in eerste instantie op te treden tegen de belangrijkste bronnen van minerale oliën in papieren en kartonnen verpakkingen. ANSES beveelt het gebruik van barrières aan om de migratie van MOH's uit verpakkingen in levensmiddelen te beperken.

De inname van MOAH's moet in het algemeen worden vermeden omdat "een mogelijk carcinogeen potentieel [...] niet kan worden uitgesloten".
Aangezien er tot dusver geen toxicologische gegevens voor evaluatie beschikbaar zijn, is er bovendien nog geen aanvaardbare inname is afgeleid. Een definitieve risicobeoordeling door de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid Autoriteit (EFSA) laat nog op zich wachten.

MOSH kan gemakkelijk door het lichaam worden opgenomen en zich ophopen in vetweefsel. In experimenten met ratten veroorzaakten deze schade in bepaalde organen. Afhankelijk van het aantal koolstofatomen (ketenlengte) en taaiheid (viscositeit) kunnen MOSH in organen van het menselijk lichaam worden verrijkt, sommige fracties worden door de EFSA als zorgwekkend beschouwd. Echter, alleen MOSH met een ketenlengte groter dan 16 koolstofatomen (C16) zijn verrijkt in het lichaam.

In januari 2017 heeft de Europese Commissie besloten om toezicht te houden op "minerale olie koolwaterstoffen in levensmiddelen en materialen en voorwerpen bestemd om met levensmiddelen in aanraking te komen". De daaruit voortvloeiende gegevens zijn nog steeds niet beschikbaar en worden nu verwacht voor 2022. De EFSA zal deze gebruiken voor evaluatie.

In juli 2019 is een studie van het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) gepubliceerd waarin nieuwe toxicologische gegevens worden geëvalueerd en gekoppeld aan consumptiegegevens. De RIVM beschouwt de blootstelling van de Nederlandse bevolking aan MOSH via de voeding niet als een gezondheidsbezorgdheid. Maar de blootstelling aan MOAH wordt door het RIVM wel als problematisch gezien, omdat zich daaronder stoffen zitten met kankerverwekkende effecten.

Niet alle minerale oliën die MOAH bevatten worden echter als kankerverwekkend beschouwd. Daarom moet een onderscheid worden gemaakt naar de oorsprong van MOAH. Oliën die potentieel kankerverwekkende MOAH-verbindingen bevatten, moeten tot een minimum worden beperkt, bijvoorbeeld ruwe oliën en verhitte oliën.

In juni 2018 hebben in Duitsland het "Consumentenbeschermingsconsortium van de Bondsstaten (LAV)" en de Duitse "Vereniging van de levensmiddelenindustrie" ("Lebensmittelverband" voorheen BLL) gestart met een gezamenlijk project om zogenaamde "Benchmark levels for mineral oil hydrocarbons (MOH) in levensmiddelen."

• Op basis van een uitgebreide gegevensverzameling is de eerste lijst met benchmarkniveaus voor drie levensmiddelencategorieën gepubliceerd in maart 2019. Deze werd tweemaal geactualiseerd (juni 2020 en augustus 2021) en aangevuld met andere extra productcategorieën.
• Vanaf nu (gelden de waarden voor acht productgroepen op de markt en vertegenwoordigen ze de stand van goede fabricage- en verpakkingspraktijken. Maar "door onvoldoende gegevens" zijn uit tropische planten verkregen oliën/vetten (bijv. kokosolie) tot dusverre niet in die lijst.
  • Voor MOAH is de analytisch haalbare bepaalbaarheidsgrens (LOQmax) van toepassing voor elk van de daar vermelde productcategorieën, overeenkomstig de technische richtsnoeren.
  • Voor MOAH zijn in Duitsland de levensmiddelencontrole-instanties en de levensmiddelenindustrie overeengekomen dat de analytisch haalbare bepaalbaarheidsgrens (LOQmax overeenkomstig de technische richtsnoeren van het GCO) van toepassing is op elk van de acht genoemde productcategorieën.
  • Voor MOSH zijn er gedifferentieerde benchmark-niveaus die variëren in een bereik van mg/kg (bijvoorbeeld voor noten, oliehoudende zaden, kokosnoot, pinda's en gedroogde vruchten) tot 22 mg/kg (melk en melkproducten).

Er zijn bronnen van mogelijke verontreiniging in de gehele productieketen van voedingsproducten. Dat wil zeggen van de oogst van de grondstoffen tot de mechanische verwerking van de producten in het fabricageproces en tot en met de verontreiniging door de gebruikte verpakking.

Het gebruik van verschillende grondstoffen kan ook leiden tot meervoudige input in het levensmiddel. Zo kan het gebruik van verontreinigde grondstoffen zoals palm- en kokosolie/vetten leiden tot de input van minerale olie in het eindproduct.

Om ervoor te zorgen dat de tests van de producten de hoogst mogelijke nauwkeurigheid, herhaalbaarheid en betrouwbaarheid hebben, heeft foodwatch twee laboratoria opdracht gegeven de tests uit te voeren.

De door foodwatch gekozen analysemethode is door de EU-Commissie aangemerkt als de voorkeursmethode in haar (in februari 2019) gepubliceerde "Guidance on sampling, analysis and data reporting for the monitoring of mineral oil hydrocarbons in food and food contact materials":

"De combinatie van LC, die MOSH scheidt van MOAH, en GC-FID voor kwantificering maakt een passende bepaling van het MOSH- en MOAH-gehalte mogelijk. In de GC-FID-chromatogrammen van de MOSH- en MOAH-fracties kunnen verdere fracties worden gedefinieerd op basis van de retentietijd van de overeenkomstige n-alkanen onder dezelfde chromatografische omstandigheden. In overleg met de EFSA is besloten gegevens te verzamelen voor minerale oliën tot n-C50 atomen in hun moleculen, om de samenstelling van sommige smeeroliën met zwaardere oliefracties weer te geven."

De producten waarin de van carcinogeniteit verdachte MOAH-bestanddelen van minerale oliën zijn aangetroffen, zijn onafhankelijk van elkaar door twee verschillende laboratoria getest. Daartoe werden deze producten getest op zogenaamde "markers", d.w.z. referentiestoffen op uit minerale oliebronnen, met behulp van speciale, technisch complexe detectiemethoden.

Een hogere mate van zekerheid van de resultaten kan volgens de goede laboratoriumpraktijken en analysetechniek nauwelijks worden bereikt.

>> Zie ook het rapport p.13-14

Voor het merendeel van de positief geteste producten op MOAH (> 0,5 mg/kg) werd een tweede andere partij getest. In de meeste producten van de tweede geteste partij werd het gehalte aan MOAH bevestigd. In de producten van Nutella (Duitsland) werd echter ook een partij met een gehalte van 2,3 mg/kg en een andere partij met een gehalte < 1,0 mg/kg geanalyseerd. Evenzo was in Lindt Lindor Milch (Oostenrijk) één partij besmet met 3,3 mg/kg en een andere partij met 0,98 mg/kg.

Foodwatch roept alle fabrikanten en detailhandelaren van huismerken op om:

1. Onmiddellijk openbare productwaarschuwingen te geven in alle lidstaten waar hun eigen met MOAH verontreinigde producten worden verkocht en de producten onmiddellijk uit de handel te nemen;
2. Elke verontreiniging met vermoedelijk kankerverwekkende MOAH-minerale-oliecomponenten te voorkomen en zich er publiekelijk aan te verbinden alleen voedingsproducten te verkopen die geen aantoonbaar MOAH bevatten.

Foodwatch roept alle relevante autoriteiten op nationaal en EU-niveau op om:

1. Bij wet te vast te leggen dat de analytische opsporing van MOAH overeenkomstig de desbetreffende GCO-richtsnoer tot gevolg heeft dat het product niet verhandelbaar is in de zin van artikel 14 van de GFL.
2. Onmiddellijk overeenkomstige eisen voor MOAH in de EU-wetgeving inzake verontreinigingen voor alle levensmiddelencategorieën vast te stellen en geen uitzonderingen toe te staan.
3. Onmiddellijk voorschriften voor MOSH in de EU-verontreinigingenwetgeving voor alle levensmiddelencategorieën vast te stellen, waarbij overeenkomstig het ALARA-beginsel alleen afwijkingen van een regulier maximumgehalte van 2 mg MOSH / kg levensmiddel worden toegestaan indien daartoe een wetenschappelijk verantwoorde noodzaak bestaat. De uitzonderingen moeten zo streng mogelijk worden gedefinieerd, zowel wat de levensmiddelencategorieën als wat de overschrijding van 2 mg MOSH/kg levensmiddel betreft.

Foodwatch kan deze vraag niet met zekerheid beantwoorden voor alle producten op de markt, omdat we niet beschikken over laboratoriumgegevens, behalve voor de producten die we hebben getest. Onze bevindingen wijzen er echter op dat verontreiniging met minerale olie in bepaalde voedingsproducten nog steeds een probleem is.

Nee, nog niet.

De wetenschappelijke discussie over hoe gevaarlijk bepaalde minerale oliefracties zijn is al enkele jaren intensief aan de gang. Tot nu toe bestaat er echter niet eens een grenswaarde voor de blootstelling aan minerale oliën.

Minerale oliën worden op veel plaatsen in het menselijk milieu aangetroffen. Zij zijn reeds aangetroffen - onder meer door foodwatch - in talrijke levensmiddelen zoals rijst, pasta, chocolade en spijsolie, maar kunnen ook worden aangetroffen in verpakkingen, kinderspeelgoed, diervoeder en cosmetica.

MOAH:

Men is het erover eens dat aromatische minerale olieverbindingen (zogenaamde MOAH) kanker kunnen veroorzaken als de moleculen uit meer dan twee ringsystemen bestaan. Daarom zijn dergelijke MOAH ongewenst en mogen ze volgens de bevoegde autoriteiten (EFSA, ANSES, BfR, RIVM) niet in levensmiddelen aanwezig zijn.  In Frankrijk is de ANSES, gezien de genotoxische en mutagene aard die voor bepaalde MOAH's aangetoond is, van mening dat prioriteit moet worden gegeven aan de beperking van de verontreiniging van levensmiddelen door deze verbindingen.

Er is een discussie gaande over de vraag of er toxicologische verschillen zijn tussen 1-tot-2-ringsystemen en de meer-dan-3-ringsystemen van MOAH. Er bestaan echter noch van de zijde van de fabrikant, noch van wetenschappelijke zijde analysemethoden die het mogelijk maken onderscheid te maken naar het ringsysteem in levensmiddelen.

Door het ontbreken van een volledige toxicologische karakterisering van MOAH-houdende stoffen zou bovendien, zelfs als er voldoende informatie was om de aanwezigheid van 3-7 PAK in levensmiddelen uit te sluiten, de karakterisering van mogelijke niet-neoplastische gevaren niet haalbaar zijn.

Daarom is elke opsporing van MOAH in levensmiddelen vanuit het oogpunt van foodwatch momenteel twijfelachtig vanwege de volksgezondheid. De verkoop van dergelijke producten is onaanvaardbaar.

Al zes jaar lang roept foodwatch de Europese wetgevers en nationale regeringen op om wettelijk maximumwaarden vast te stellen voor de detectie van minerale oliën in levensmiddelen. Voor aromatische minerale oliën waarvan vermoed wordt dat ze kanker veroorzaken, eisen we dat de geringste detectie van MOAH als maximumwaarde wordt vastgesteld.

Met andere woorden:

Elk spoor van het bestaan van MOAH dat in levensmiddelen wordt vastgesteld, moet betekenen dat het product niet verhandelbaar is en dus niet mag worden verkocht. Het moet de verantwoordelijkheid van elke fabrikant en detailhandelaar zijn om ervoor te zorgen en te allen tijde te kunnen bewijzen dat er géén kankerverwekkende MOAH in de voedingsproducten aantoonbaar zijn.

MOSH:

In het geval van alifatische minerale oliën (MOSH) eist foodwatch - eveneens in overeenstemming met de wetenschappelijke consensus - de vaststelling van strikte maximumwaarden en een voortdurende minimalisering. De maximumwaarde van 2 milligram MOSH per kilogram levensmiddelen mag alleen in nauwkeurig omschreven uitzonderingsgevallen voor bepaalde levensmiddelencategorieën (bv. plantaardige oliën en vetten, zuivel) worden overschreden met dienovereenkomstig bewijs van de fabrikant.

De Europese Commissie is in januari 2017 begonnen met een monitoringprogramma voor de hele EU, maar tot op heden zijn er nog geen resultaten over dit programma gepubliceerd. Het doel is om een brede database te genereren om maximumwaarden af te leiden. Het monitoringprogramma is laat opgestart en, in tegenstelling tot wat de Europese Commissie oorspronkelijk van plan was, niet voor dec. 2021 afgerond.

Het probleem van de verontreiniging van levensmiddelen met minerale oliën is al vele jaren bekend. De laatste tijd ging de aandacht vooral uit naar het analyseren en voorkomen van de migratie van minerale oliecomponenten uit gerecycleerde kartonnen verpakkingen naar levensmiddelen. Daarnaast werden verschillende manieren onderzocht om minerale oliën in de voedselketen te brengen tijdens de oogst, het vervoer van de grondstoffen en de productieprocessen. In het geval van plantaardige voedingsmiddelen is op verschillende gebieden vooruitgang geboekt. Over levensmiddelen van dierlijke oorsprong zijn weinig of geen gegevens beschikbaar. Dit geldt ook voor de vervangingsmelk voor baby's die door foodwatch is onderzocht.

Desalniettemin gaat foodwatch ervan uit dat de fabrikanten zich bewust zijn van het probleem van de verontreiniging van hun producten met minerale olie.

Daarnaast zal foodwatch campagne blijven voeren voor commitment van bedrijven en een Europese Verordening die garandeert dat ALLE voedingsproducten:

• Geen detecteerbare (kankerverwekkende) MOAH bevatten.
• Een maximum van 2mg/kg MOSH bevatten (met uitzonderingen enkel indien wetenschappelijk gerechtvaardigd).

Verschillende grote detailhandelaren zijn al een dergelijke verbintenis aangegaan na de eerste testresultaten die foodwatch in 2015 heeft gepubliceerd. We wachten echter nog steeds op soortgelijke toezeggingen van de rest van de retailers en de levensmiddelenbedrijven zoals Unilever. Afspraken op vrijwillige basis zijn onvoldoende.

Foodwatch vraagt dringend om wetgeving op Europees niveau om alle Europese consumenten te beschermen.

Er is geen reden om nog langer te wachten. Dit is een zaak van volksgezondheid.