Veelgestelde vragen sesamzaadschandaal

Ethyleenoxide is een gasvormig ontsmettingsgas dat mutageen, kankerverwekkend en geslachtsorgaan verstorend is. Het wordt in de landbouw gebruikt om gewassen te ontdoen van ongewenste verontreiniging. Zo kun je bijvoorbeeld een partij sesamzaad die is besmet met salmonella ‘schoon’ maken door er ethyleenoxide over te spuiten. Vanwege de hoge gezondheidsrisico’s wil je dat alleen niet aantreffen in je sesambrood, toast, tahin of sesambagel.

In Europa is ethyleenoxide verboden, maar in landen als India is het gebruik ervan dagelijkse praktijk. In landen buiten Europa, met minder strenge voorschriften, is het massale gebruik van ethyleenoxide dus geen geheim. Als bewijs hadden onze collega's van foodwatch in Frankrijk niet meer dan een paar seconden nodig om op het internet aanbiedingen te vinden waarin ethyleenoxidesterilisatoren worden aangeboden. Dit zijn machines die beloven wonderen te verrichten tegen hitte of vochtigheid op sesamzaad voordat het wordt uitgevoerd...

De Europese Commissie heeft dit voedselschandaal van meet af aan zeer ernstig genomen, want hoewel er geen acuut risico bestaat bij het consumeren van verontreinigd sesamzaad in kleine hoeveelheden, mag ethyleenoxide niet licht worden opgevat.

In de Europese uitvoeringsverordening van 22 oktober 2020 schrijft de Commissie: "Dergelijke verontreinigingsniveaus vormen een ernstig risico voor de menselijke gezondheid in de unie, omdat ethyleenoxide is ingedeeld als mutageen agent van de categorie 1B, kankerverwekkend agent van de categorie 1B en giftig voor de voortplanting organen van de categorie 1B".

Er mag geen ethyleenoxide op onze levensmiddelen zitten (boven de drempel van 0,05 milligram per kilo). Omdat deze stof verboden is in de EU, beweren diverse Europese voedselfabrikanten dat zij  hierop niet hebben gecontroleerd tijdens zelfcontroles in laboratoria. Diverse bedrijven testen al op honderden andere bestrijdingsmiddelen. Ze beweren dat ethyleenoxide niet tot de stoffen behoort waarnaar ze standaard zoeken. 

Sinds het schandaal aan het licht is gekomen, worden laboratoria overstelpt met aanvragen voor tests. Ze zijn hierop niet ingericht en ze kunnen de hoeveelheden niet aan. We zijn dus niet vrijgesteld van nieuwe "ontdekkingen" en producten die worden teruggeroepen omdat ze besmet zijn.

Na een controle in België op 9 september 2020 (al bijna een half jaar geleden dus!) zijn de EU-lidstaten er via het Europese waarschuwingsnetwerk, het zogeheten Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF), op geattendeerd dat duizenden tonnen sesamzaad uit India resten ethyleenoxide bevatten. Deze informatie volgt op een zelfcontrole door een Belgisch bedrijf. Het sesamzaad had de Europese maximaal toegestane limiet van 0,05 milligram per kilo overschreden. En ook nog eens flink, er is tot wel 186 milligram ethyleenoxide per kilo gemeten. Haast 4.000 maal de toegestane limiet!

Uit de waarschuwing blijkt dat alle Europese landen betrokken zijn in dit schandaal, maar de zaak heeft in feite een wereldwijd karakter heeft. De verontreinigde sesamzaadjes treft ook andere landen buiten de EU (Singapore, Qatar, de Arabische Emiraten, enz.). 

Biologisch of niet, het behandelen van sesamzaad met ethyleenoxide schijnt een gangbare praktijk te zijn in India. Sommige biofabrikanten vallen door de mand, of zegen het niet aankomen. Wettelijk zijn zij echter verantwoordelijk dat de producten die zij op de markt brengen conform de Europese wet- en regelgeving zijn.

Aangezien ethyleenoxide in Europa verboden is, wordt er tijdens laboratoriumcontroles niet op onderzocht. Maar uit gesprekken die onze Franse collega's hebben gevoerd met betrokkenen, zowel uit de conventionele als in de biologische voedselproductie, wordt erkent dat er duidelijk "mazen in de wet" zitten en dat deze crisis de sector ertoe aanzet zichzelf vragen te stellen.

Ethyleenoxide is niet in de risicobeoordelingstabel opgenomen. Dit zal ongetwijfeld veranderen, dankzij de lessen die uit dit voedselschandaal kunnen worden getrokken. Op dit moment wordt ons verteld dat: "iedereen fenomenaal veel analyses uitvoert, een dialoog voert met de bureaus voor biologische certificering, de autoriteiten". Een Franse keten van biologische supermarkten laat het kantoor in Parijs weten dat ze de invoer van sesam uit India voorlopig hebben stopgezet. 

Wanneer levensmiddelen niet puur maar gemengd zijn, of wanneer zij deel uitmaken van een samengesteld product, dan is het zelden mogelijk de exacte herkomst van de sesam te weten. Dit wordt meestal niet op het etiket wordt vermeld. 

De Franse controle-autoriteiten voeren momenteel verkennende controles uit op sesam uit andere landen, zoals bijvoorbeeld Egypte. We blijven het Europese waarschuwingsnetwerk RASFF volgen en houden jullie op de hoogte wanneer er nieuwe exportlanden worden ontdekt die sesam met teveel ethyleenoxide verkopen. 

Dit voedselschandaal gaat hoofdzakelijk over sesam. In Europa is wel ethyleenoxide (boven de toegestane residugehalten) aangetroffen in organisch psyllium en in organisch amarant. Beide partijen zijn afkomstig uit India. In Frankrijk is met ethyleenoxide verontreinigd sjalottengriesmeel teruggeroepen.  

In de uitvoeringsverordening van de Europese Commissie van oktober 2020 is bepaald dat 50% van de zendingen sesam die Europa binnenkomen, moet worden gecontroleerd. We vragen momenteel uit bij de NVWA welk percentage Nederland hanteert. Want in Frankrijk gaat men verder en is besloten om 100% van de zendingen die bij de grenscontrolepunten aankomen te controleren.

Traceerbaarheid is de sleutel in dit hele voedselschandaal. Traceerbaarheid is niet zomaar een woord dat in de wet is opgenomen om er mooie sier mee te maken. De Europese verordening inzake voedselbeleid (178/2002) is hierover zeer duidelijk. Exploitanten in de landbouw- en voedingssector hebben wettelijke verplichtingen inzake traceerbaarheid, juist om in geval van een "voedselveiligheidsprobleem" de exacte route van de levensmiddelen te kunnen terugvinden.

In EU Verordening 178/2002 wordt traceerbaarheid als volgt gedefinieerd: "mogelijkheid om een levensmiddel, diervoeder, voedselproducerend dier of stof die bestemd is om in een levensmiddel of diervoeder te worden verwerkt of waarvan kan worden verwacht dat zij daarin wordt verwerkt, door alle stadia van de productie, verwerking en distributie te traceren en te volgen". 

In de praktijk moeten fabrikanten onmiddellijk informatie kunnen verstrekken over één stap voor in de keten - van wie zij kopen - en één stap naar achter in de keten - aan wie zij verkopen.

Vandaag kunnen we echter vaststellen dat we daar nog ver van verwijderd zijn. Hoewel we kunnen denken dat voedselfabrikanten volgens de wet gemakkelijk kunnen nagaan van wie zij hun besmette sesam kopen, zien we een totale chaos in de informatie die ons druppelsgewijs bereikt, en nog meer in het nog altijd groeiende aantal teruggeroepen producten in Europa.
 
Vervolgens is er nog een tweede punt in de wetgeving dat belangrijk is om te benadrukken. Het is namelijk verboden levensmiddelen in de handel te brengen die niet aan de voorschriften voldoen. Dit is ook vastgelegd in EU Verordening 178/2002 en in de consumentenwetgeving. 
Hier hebben we echter een ernstig probleem op het vlak van verantwoordelijkheidsgevoel. De exploitanten doen zich voor als slachtoffers, schuiven de schuld af op India, of zeggen dat zij afwachten wat India tegen de Europese Commissie gaat zeggen. Alsof fabrikanten hun toeleveringsketen niet zouden moeten inspecteren of controleren en de conformiteit van de producten die zij op de markt brengen niet zouden mogen garanderen. Dat is wat de wet zegt. 

We hebben te maken met reactie in plaats van preventie. Het is de verantwoordelijkheid van elke lidstaat om de veiligheid van de gezondheid van zijn burgers te waarborgen, maar de exploitanten zijn verantwoordelijk voor wat zij op de markt brengen. Zolang zij de rol van slachtoffer kunnen spelen en zich aan hun verantwoordelijkheden kunnen onttrekken, zal er niet veel veranderen. Er moeten duidelijke sancties komen en adequate middelen beschikbaar komen voor de autoriteiten om de nodige controles uit te voeren. 

Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), de brancheorganisatie voor supermarkten en foodservicebedrijven, wijst met een bestraffende vinger naar de voedsel- en warenautoriteit als vertragende factor in het sesamschandaal. Zelf zegt de NVWA dat vertraging aan gebrekkige testcapaciteit heeft gelegen.