Europees verbod rookaroma's stap in goede richting

Afgelopen voorjaar stemde een meerderheid van de lidstaten in met het voorstel van de Europese Commissie om de veiligheidsgoedkeuring in te trekken van acht rookaroma's. Deze aroma’s worden op grote schaal gebruikt in voedingsmiddelen. Het besluit is op 1 juli in werking getreden en na overgangsperioden van twee tot vijf jaar moeten de rookaroma’s in kwestie definitief van de EU-markt zijn verbannen.

Rookaroma's, die synthetisch of door het condenseren van echte rook worden gemaakt, worden vaak gebruikt om een rooksmaak aan voedsel toe te voegen zonder dat er traditioneel gerookt hoeft te worden. Hoewel deze aroma's op grote schaal worden gebruikt in verschillende voedingsmiddelen, is er groeiende bezorgdheid over de mogelijke risico's die ze vormen voor de gezondheid van de consument. Foodwatch is blij met het besluit om deze stoffen te verbieden.

Fabrikanten krijgen een overgangsperiode om deze rookaroma's geleidelijk uit te bannen. Voedselproducenten van gerookt vlees, vis, kaas en andere voedingsmiddelen die anders op traditionele wijze gerookt zouden worden hebben een overgangstermijn van vijf jaar (tot juli 2029). Voor andere voedingsmiddelen zoals chips, noten, soepen en sauzen is de overgangsperiode twee jaar (tot juli 2026).

Rookaroma’s die ons DNA kunnen beschadigen

Volgens de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) bevatten zes van de acht aroma's in kwestie, die fabrikanten momenteel gebruiken in gerookte vis, vlees, chips, kaas en andere producten, stoffen die het menselijke DNA kunnen beschadigen en mogelijk zelfs kanker kunnen veroorzaken. Voor twee van de acht aroma's kan de EFSA niet uitsluiten dat ze mutagene bestanddelen bevatten. 

In de afgelopen jaren heeft de EFSA verschillende onderzoeken uitgevoerd naar de effecten van rookaroma's. De resultaten wijzen op mogelijke schadelijke effecten, waaronder dus een verhoogd risico op kanker en andere chronische ziekten. Vooral de aanwezigheid van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's) in sommige rookaroma's heeft tot ernstige bezorgdheid geleid. 

PAK's zijn bekende kankerverwekkende stoffen die ontstaan door de onvolledige verbranding van organisch materiaal. Ook wanneer er traditioneel gerookt wordt, kunnen de zogenaamde PAK's op en mogelijk in voedsel terechtkomen. Daarom is deze praktijk óók een bron van zorg voor Foodwatch.

Transparantie nodig voor consumenten

Het voor consumenten alleen onmogelijk om te zien welk specifiek rookaroma een fabrikant heeft gebruikt in z’n voedingsmiddel. Zelfs wie de ingrediëntenlijst zorgvuldig analyseert, weet niets, met alleen de vermelding 'rookaroma' op het etiket. Voor ons is dit niet acceptabel en moet dit veranderen om de uitvoering van het recht op informatie te garanderen en consumenten in staat te stellen geïnformeerde keuzes te maken.

Additieven: de noodzaak voor een beter voedselsysteem

Het is positief dat de EFSA en de Europese Commissie een voorzorgsbenadering hebben gehanteerd bij de beoordeling van de rookaroma's in kwestie. Omdat de EFSA enerzijds genotoxiciteitsproblemen vaststelde voor zes stoffen en anderzijds gezondheidsproblemen niet kon uitsluiten voor de resterende twee stoffen, heeft de Europese Commissie besloten om ze te verbieden.

Het voorzorgsprincipe is een leidend principe in de verdragen van de Europese Unie en in de regelgeving over voeding. Het bepaalt dat in het geval van wetenschappelijke onzekerheid over mogelijke schadelijke effecten van bijvoorbeeld een stof, de autoriteiten regulerende maatregelen kunnen nemen om schade te voorkomen.
Foodwatch zou graag zien dat een dergelijke voorzorgsbenadering vaker wordt toegepast in de huidige werking van het toelatingssysteem voor aroma's en additieven die op grote schaal in ons voedsel worden gebruikt.

In Europa zijn er momenteel 338 goedgekeurde additieven - elk met een E-nummer - die legaal in voedsel mogen worden gebruikt. Ongeveer vijftig additieven zijn toegestaan in biologische producten, waaronder de controversiële nitrieten en nitraten die worden toegevoegd aan vleeswaren. Volgens Foodwatch zijn er teveel additieven. Dit is deels te wijten aan het huidige (her)toelatingssysteem, dat veel mazen kent.

• Ten eerste de voorgeschreven onderzoeken die het bewijs rond een additief leveren. Deze worden vaak door de industrie zelf aangeleverd en kunnen belangrijke gezondheidseindpunten negeren en/of onzekerheid laten bestaan over het risico van blootstelling voor de consument. Door een gebrek aan middelen bij de regelgevende instanties (EFSA) kan het proces ook lang duren, wat betekent dat de huidige toelatingen niet altijd gebaseerd zijn op het meest recente wetenschappelijke bewijs en dat het jaren kan duren voordat nieuwe wetenschappelijke bevindingen aanleiding geven tot een nieuwe beoordeling.
• Ten tweede worden additieven momenteel per stof beoordeeld, zonder rekening te houden met gecombineerde blootstelling (omdat we nooit aan één additief tegelijk worden blootgesteld). Meestal zit er meer dan één additief in een voedingsproduct en kunnen ze elkaar verstoren - dit wordt ook wel het ‘cocktaileffect’ genoemd. Dit cocktaileffect wordt niet meegenomen in de beoordeling van de regelgeving. Dit betekent dat zelfs als een additief op zichzelf veilig wordt geacht door de EFSA, er geen veiligheidsbeoordeling is voor de meerdere soorten additieven die we gedurende de dag consumeren. Neem de gemiddelde kant-en-klaarmaaltijd, sauzen, koekjes, snoep, frisdrank - deze producten kunnen gemakkelijk meer dan 10 E-nummers bevatten.
• Ten derde is er het probleem van de etikettering. Je denkt als consument wellicht dat ieder additief netjes met z’n E-nummer wordt aangeduid. Maar dit is niet waar! Volgens de Europese wetgeving mogen bedrijven het E-nummer of de naam van het additief vermelden. Toevoegingsmiddel E392 wordt meestal vermeld als Rozemarijnextract - dat klinkt heel natuurlijk, net als E150d, karamelkleurstof, die ook vaak wordt vermeld als ammoniumsulfietkaramel. Als consumenten hebben we het recht om te weten wat we eten en niet misleid te worden. Dit is niet het geval bij additieven.

Ook zijn verschillende additieven controversieel en komt er steeds nieuw wetenschappelijk onderzoek naar buiten. Ze worden echter niet onmiddellijk verboden en in feite kan het proces vele jaren duren. Bijvoorbeeld:

• De zoetstof aspartaam (E951) wordt veel gebruikt in dranken zoals Coca-Cola Zero en in kauwgom. Maar het is mogelijk kankerverwekkend volgens het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO's IARC) dat in juli 2023 naar buiten kwam. Een jaar later mogen de bedrijven nog steeds aspartaam in hun producten gebruiken.

• Conserveringsmiddelen nitrieten en nitraten (E249 - E252) worden vaak toegevoegd aan ham en vleesproducten om het roze/rode uiterlijk van de vleesproducten te behouden. De voedingsindustrie geeft hier duidelijk de voorkeur aan boven de natuurlijke kleur van vlees, die grijs of bruin zou zijn. Maar deze additieven worden in verband gebracht met een wetenschappelijk bewezen risico op (darm)kanker. Dit misleidt dus niet alleen consumenten, maar kan ook ernstige schade veroorzaken!

Toch zijn deze stoffen nog steeds toegestaan in ons voedsel en dat moet veranderen!

Verbieden, verlagen, vermelden

Het is de hoogste tijd om ons voedsel op te schonen! Daarom eisen we als Foodwatch een verbod op alle levensmiddelenadditieven die a) potentieel schadelijk zijn voor de menselijke gezondheid, b) onnodig zijn of c) consumenten misleiden. Omdat er onvoldoende onderzoek is gedaan naar de mogelijke cocktail- of cumulatieve effecten van additieven, pleit Foodwatch voor minimaal gebruik en goedkeuring van additieven.

Er zijn drie stappen nodig - die noodzakelijk maar misschien niet eens voldoende zijn - om tot een verbeterde aanpak van additieven in de EU te komen:

• Verbied onmiddellijk de meest dubieuze additieven op basis van het voorzorgsprincipe.
• Verlaag de totale hoeveelheid toegestane additieven om het mogelijke cocktaileffect te minimaliseren.
• Zorg ervoor dat additieven zodanig worden vermeld op het etiket dat consumenten ze makkelijk kunnen identificeren. Het juiste E-nummer én de naam van de stof moeten wat ons betreft altijd in de ingrediëntenlijst worden vermeld.