Informatierecht
Wat is het probleem?
Bij voedselschandalen haalt de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) onveilige voedselproducten wel van de markt, maar niet uit jouw diepvries of voorraadkast. Ook vertelt de dienst je niet welke producten mogelijk onveilig zijn. Ze ontneemt jou dus de mogelijkheid om zélf producten terug te brengen.
We zagen het bij fraude met paardenvlees dat mogelijk besmet was met fenylbutazon (schadelijk voor mensen). En vrij recent ook bij een mogelijke besmetting van rundvlees met miltvuurbacteriën, die potentieel zelfs dodelijk kunnen zijn voor mensen. Wat deed de NVWA nadat deze schandalen bekend werden? Ze haalde uit voorzorg mogelijk onveilige voedselproducten van de markt.
Net als in andere gevallen reikten deze terughaalacties echter slechts tot de supermarkt. Daar verdwijnen de verdachte producten wel uit de schappen. Maar wat als jij die al in huis hebt? De NVWA roept consumenten niet op de onveilige producten terug te brengen. Sterker nog: ze maakt niet eens bekend om welke producten het gaat, zelfs niet nadat foodwatch daar met een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur meerdere malen om vroeg. De NVWA laat jou als consument bewust in het ongewisse.
Waarom licht de NVWA consumenten niet in? Volgens de autoriteit zelf omdat openbaarmaking kan leiden tot reputatieschade en 'onevenredige benadeling' voor de betrokken bedrijven. De keuze van deze overheidsdienst is duidelijk: zelfs als er een mogelijk gevaar dreigt voor de volksgezondheid, stelt zij het belang van bedrijven boven dat van consumenten.
Wacht de overheid tot consumenten ziek worden voordat ze informatie krijgen over onveilig voedsel? Het lijkt er bij het huidige beleid wel op. Toch is de NVWA juist in het leven geroepen om de voedselveiligheid te bewaken. In de praktijk kiest ze vooral voor bescherming van voedselbedrijven.
Wat betekent dit voor jou?
Op dit moment weet je niet of het eten dat in jouw (koel)kast of diepvries ligt, of dat je al hebt opgegeten, veilig is. Als er een mogelijk risico is, word je immers niet ingelicht. Dat is precies het bezwaar dat foodwatch heeft tegen de geslotenheid van de NVWA. Niet alleen beschermt de overheid jou en de volksgezondheid onvoldoende tegen mogelijke risico's. De NVWA ontneemt jou ook je keuzevrijheid, door op cruciale momenten informatie achter te houden. Ook als er geen direct gevaar is voor je gezondheid (maar er bijvoorbeeld sprake is van paardenvlees in rundvleesproducten), heb je het recht om te weten wat je eet.
Wat is de stand van zaken?
In Europese wetgeving is vastgelegd dat 'de overheid de nodige stappen neemt om het publiek te informeren als er redelijke gronden zijn om te vermoeden dat een levensmiddel een risico voor de gezondheid kan inhouden.' (Algemene Levensmiddelen Verordening (EG) nr. 178/2002). Het Europese voorzorgprincipe gaat zelfs een stap verder: bij twijfel niet doen of gebruiken, zodat je gezondheids- en milieuschade voorkómt. Die kans krijgen consumenten echter niet van de NVWA.
Het Nederlandse rechtssysteem kent de Wet Openbaarheid Bestuur (WOB). Op grond van deze wet moet een bestuursorgaan (zoals de NVWA) zelf informatie verschaffen die van belang is voor het beleid. Ook kunnen burgers een beroep op de WOB doen door het indienen van een WOB-verzoek. Dat heeft foodwatch dan ook bij elk nieuw schandaal onmiddellijk gedaan.
Het uitgangspunt van de WOB isdat overheidsinformatie altijd openbaar is. Toch kan een overheidsdienst die geen openheid van zaken wil geven, zich beroepen op een aantal redenen om informatie te weigeren. Eén zo'n weigeringsgrond is: voorkómen dat betrokken personen of bedrijven onevenredig benadeeld worden. Een ander is het voorkomen dat de betrekkingen van Nederland met andere staten en met internationale organisaties stroever gaan verlopen. En van dergelijke mogelijkheden maakt de NVWA dankbaar gebruik. Of misbruik.
De NVWA maakt een duidelijke keuze. Ze kiest niet voor de openbaarheid waarmee ze consumenten kan beschermen, maar voor geheimzinnigheid die alleen maar leidt tot meer vragen.
Wat vindt foodwatch?
foodwatch vindt het onaanvaardbaar – en onbegrijpelijk – dat de NVWA keer op keer het economische belang van bedrijven belangrijker vindt dan de gezondheid en het informatierecht van consumenten. De NVWA bestáát om ons te beschermen tegen mogelijk gevaarlijke voedselsituaties en fraude.
foodwatch eist volledige transparantie van de NVWA als het gaat om misleiding, voedselfraude en voedsel(on)veiligheid. Het kan en mag niet zo zijn dat alleen de NVWA-inspecteurs weten welke voedselproducten mogelijk riskant zijn en wat er precies in ons eten zit. Die kennis moet onmiddellijk worden gedeeld met álle consumenten.
Volgens foodwatch zijn ook de voedselindustrie en de NVWA zelf niet gebaat bij geheimzinnigheid. Gebrek aan transparantie werkt voedselschandalen juist in de hand. Als transparantie echt de norm wordt, zal dit bovendien het (consumenten)vertrouwen in leveranciers én het voedselsysteem vergroten. Dan pas wordt immers duidelijk welke bedrijven zich aan de regels houden en wie de wettelijke voorschriften aan zijn laars lapt.
foodwatch vindt dat de overheid – en dus de NVWA – onomwonden moet kiezen voor het recht van consumenten op informatie en transparantie. Zij moet dit in wetgeving of beleidslijnen vastleggen, zodat overheidsdiensten als de NVWA verplicht worden consumenten direct te informeren over betrokken eindproducten bij elk nieuw schandaal dat aan het licht komt. Pas dan zullen jij en alle andere consumenten beter beschermd zijn tegen de gevolgen van voedselschandalen. Tot het zover is zal foodwatch bij de rechter proberen af te dwingen dat deze informatie openbaar gemaakt wordt.
Laatste update 09 Augustus 2017
Word donateur
Onze donateurs maken het werk van foodwatch mogelijk. Wil jij zeker zijn én blijven van de betrouwbaarheid van voedselkeurmerken, vecht dan samen met foodwatch voor transparantie in de voedselketen. En voor een hardere aanpak van voedselfraude. Word foodwatch-donateur!