Via boetes moeten voedselbedrijven meebetalen aan de miljarden euro's die consumenten jaarlijks kwijt zijn aan misleiding
Een gemiddeld huishouden in Nederland is jaarlijks haast 2.000 euro kwijt aan boodschappen die wettelijk misleidend zijn! Voor alle huishoudens samen is dat bij benadering 8,7 miljard euro. Misleiding wordt dus niet gepleegd door een paar marketing-cowboys die het niet zo nauw nemen met de wet. Het zijn niet een handjevol voedselproducenten die de etiketteringsregels niet helemaal snappen. Misleiding is een groot en structureel probleem!
Volgens het Nibud geeft een Nederlands huishouden van twee ouders met twee kinderen wekelijks minimaal 127 euro uit aan voeding. De NVWA (link verwijst naar PDF) heeft vastgesteld dat er bij 3 op de 10 door hen onderzochte voedingsmiddelen iets mis is met de wettelijk verplichte voedselinformatie. Dus met de etikettering, de benaming, afbeeldingen, herkomstaanduiding, noem het maar op. Combineer je deze gegevens, dan kom je op een bedrag van zo'n 38 euro aan misleidende boodschappen per week. Dat is 1.976 euro per jaar! En met 8,3 miljoen huishoudens van gemiddeld 2,12 personen volgens het CBS is het dus voor heel Nederland 8,7 miljard euro.
Wettelijke overtredingen, misleiding mag niet
Dat je door bijna een derde van je boodschappen wordt misleid is eigenlijk heel vreemd. In Europa en daarmee ook Nederland hebben we heel duidelijk afgesproken dat misleiden niet mag. De belangrijkste regels staan in EU-regulering 1169/2011 die handelt over voedseletikettering en -informatie. Kort samengevat (door de Europese Commissie zelf): “Voedselinformatie mag het publiek niet misleiden, met name door bepaalde kenmerken of effecten te suggereren die het product niet heeft. Voedselinformatie moet nauwkeurig, duidelijk en voor de consument gemakkelijk te begrijpen zijn.”
De NVWA stelt dat voedselfabrikanten eerlijke informatie moeten geven: “Eerlijke informatie wil zeggen dat de informatie op het etiket een goed beeld geeft van het levensmiddel en dat het niet misleidend is.”
Gevoelsmatige misleiding is ook misleiding
Er is naast misleiding volgens de wet ook nog een heel groot deel van alle misleiding dat nu nog als 'gevoelsmatige misleiding' is te bestempelen. Voedselfabrikanten kunnen hier nog altijd mee weg komen. Het is immers misleiding die onder andere door zelfregulering en het ontbreken van duidelijke wettelijke afspraken in stand wordt gehouden. Van gevoelsmatige misleiding zouden heel veel consumenten graag willen dat dit wettelijke misleiding wordt. Denk aan: krimpflatie, lok-ingrediënten, de reclamecode voor voedingsmiddelen in plaats van een harde wet, ongereguleerde temen als 'vers', 'natuurlijk', 'lokaal', 'traditioneel' en 'ambachtelijk'. Ook hiervan vindt Foodwatch dat dit wettelijk geregeld moet zijn, consumenten zijn lang genoeg de dupe geweest van sluwe marketingpraktijken.
De ACM is ook duidelijk over wat misleidend is: “Bij misleiding kloppen de beloftes van een bedrijf niet, of deze zijn erg onduidelijk. Of het bedrijf laat belangrijke informatie weg, of verbergt dit. Hierdoor koopt u iets dat u anders niet had gekocht. Misleidende verkoop en agressieve verkoop zijn verboden. Dat staat in de Wet oneerlijke handelspraktijken.”
Het Openbaar Ministerie stelt in het geval van voedselfraude: “Fraude met voedsel ondermijnt het vertrouwen dat de consument in voedsel moet kunnen stellen. De consument moet er vanuit kunnen gaan dat ze het product krijgt waar ze voor betaalt. Fraude werkt concurrentievervalsend. Bedrijven die frauderen halen een oneerlijk concurrentievoordeel ten opzichte van bedrijven die wel volgens de regels werken. Het level playing field wordt aangetast.” Misleiding is tot op de dag van vandaag geen fraude, maar zouden wij graag wel als zodanig willen bestempelen. Immers ook bij misleiding krijgt de consument niet het product waarvoor men wél heeft betaald.
Straf die NVWA kan opleggen afhankelijk van zwaarte
De NVWA treedt op wanneer de verplichte voedselinformatie op levensmiddelen in overtreding is met de Europese verordening 1169/2011 en/of de Nederlandse Warenwetbesluiten. Voorbeelden van voedselinformatie zijn: etiketten, presentatie en reclamefolders (inclusief websites). Levensmiddelenfabrikanten zijn juridisch eindverantwoordelijk voor de juistheid van deze voedselinformatie op en bij levensmiddelen(verpakkingen). Om op te treden tegen verschillende soorten van overtredingen - waaronder misleiding - hanteert de NVWA een indeling naar verschilldende klassen met daarbij horende maatregelen.
- Klasse B: door overtreding kan gevaar voor de volksgezondheid of gevaar voor de veiligheid van de consument ontstaan, of een overtreding is ernstig misleidend.
- Klasse C: wanneer een overtreding misleidend en/of feitelijk onjuist is, maar waar geen gevaar voor de volksgezondheid of gevaar voor de veiligheid van de consument kan ontstaan
- Klasse D: er is geen sprake is van misleiding en er zijn geen feitelijke onjuistheden
Er zijn momenteel 243 overtredingen van de klasse C bekend, er bestaan 59 klasse B overtredingen en 4 overtredingen hebben een D. Dat betekent dat als alle geconstateerde overtredingen ook zo zouden worden verdeeld over deze klassen, dat 79% ervan in klasse C valt, 19% is een B-overtreding en 2% blijft over voor D.
Bij een eerste keer overtreding in de C-klasse is de strafmaat: een schriftelijke waarschuwing, een corrigerende interventie, en nalevingshulp aan het bedrijf in kwestie. Pas bij een herhaalde overtreding is er als straf: een bestuurlijke boete en een corrigerende interventie. Bij een overtreding in de klasse B is de straf: een bestuurlijke boete en een corrigerende interventie.
Hoe kan het dat we nog altijd zoveel voedselproducten in de schappen tegenkomen die ons wettelijk gezien misleiden? Dat komt omdat de pakkans voor overtreders klein is en de straffen licht. De vertaling van alle wetten en regels komt neer op het ‘helpen’ van bedrijven in plaats van een harde ‘nee’. Zo krijgen bedrijven bij een eerste overtreding eerst een schriftelijke waarschuwing in plaats van direct boetes. Er wordt zelfs ‘nalevingshulp’ aan ze geboden door de NVWA. Dat is de omgekeerde wereld volgens Foodwatch. Bovendien is de constatering van en handhaving bij overtredingen veel meer reactief in plaats van proactief.
Eis daarom met ons dat de Nederlandse overheid misleiding echt strafbaar stelt, om zo een einde te maken aan misleidende voedselverpakkingen. De pakkans en de strafmaat moeten omhoog. Misleiding moet strafbaar worden gesteld met direct hoge boetes. Bedrijven denken dan wel tien keer na. Als consumenten voedselfabrikanten ieder jaar ‘spekken’ met al die miljarden euro’s, dan wordt het hoog tijd dat ze gaan meebetalen aan dit economische verlies.
