Bananen, rijst, rozijnen... wat hebben deze producten met elkaar gemeen? Uit ons onderzoek blijkt dat deze voedingsmiddelen in de supermarkten in 2023 het meest vervuild waren met bestrijdingsmiddelen die in de EU-landbouw zijn verboden. Dus los van de ‘gewone’ gifresten! Hoe zit dit? Net als elk jaar heeft Foodwatch de officiële voedselmetingen van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) opgevraagd om de door hen gevonden pesticidenresten te analyseren. Dit jaar brengen we ontdekkingen over illegale gifresten en onrechtvaardige handel aan het licht.
Download het hele rapport:
"De grote gifroute in beeld. Hoe illegale stoffen alsnog op ons bord belanden. (2024)" [pdf]
Deze producten zijn het meest besmet
De gevonden pesticidenresten zijn dus híer verboden in de landbouw, veelal omdat ze te schadelijk zijn voor de menselijke gezondheid, of bijvoorbeeld voor bijen of vogels. Uit de database van de NVWA bleek dat er in 2023 maar liefst 87 verschillende soorten illegale bestrijdingsmiddelen zijn aangetroffen bij voedseltests. Foodwatch zoomde in op supermarkten en vond daar 25 soorten residuen. Bij bijna elke onderzochte supermarkt blijken een of meerdere residuen van illegale pesticiden op het voedsel te zitten. De top-3 van meest vervuilde producten zijn: bananen (bij 78% van de metingen kwamen resten van illegale pesticiden naar voren), rozijnen (65%) en rijst (30%).
Vooral bananen uit Colombia (allemaal, 100%), rozijnen uit onbekende landen (56%), aardappelen uit Nederland (29%), Spaanse paprika’s en mandarijnen (7-8%) en sperziebonen uit Marokko (14%) blijken bestrijdingsmiddelen te bevatten die in EU-landbouw verboden zijn. Dat aardappelen uit eigen land zo slecht uit de bus komen is extra opmerkelijk, omdat de gevonden middelen dus helemaal niet in Europa mogen worden gebruikt. Verder onderzoek is nodig om vast te stellen of het daadwerkelijk om illegaal gebruik in de Nederlandse landbouw gaat.
Op één appel mogen 17 illegale resten zitten... wát?!
Ja, je leest het goed: Europa heeft een hoop pesticiden verboden verklaard, maar volgens de regels mogen de resten van deze gifstoffen wel op geïmporteerd voedsel zitten tot een Maximaal Residu Level (MRL). In plaats van deze dus op 0 te zetten, om alle illegale stoffen van ons bord te weren, heeft Europa ervoor gekozen om kleine beetjes gif door de vingers te zien.
Door dit scheve beleid kan geïmporteerd voedsel een heuse gifcocktail van resten illegale pesticiden bevatten. Dit is al zorgwekkend bij reguliere pesticiden, omdat er bij de berekeningen van gezondheidsrisico’s geen rekening wordt gehouden met mogelijke stapeling van schadelijke effecten van verschillende residuen. Maar bij illegale middelen is het dus helemaal alarmerend, zeker als ze zijn verboden vanwege te hoge gezondheidsrisico’s.
Voor appels geldt dat er 17 soorten illegale resten toegestaan zijn. Zes hiervan zijn verdacht giftig voor de voortplanting, twee verdacht mutageen, twee kankerverwekkend en 2 hormoonverstorend. Dit is waanzin en moet onmiddellijk worden! Ook voor geïmporteerde perziken geldt dat er 17 soorten illegale resten op mogen zitten. Bij peren zijn 16 soorten toegestaan.
“Zelfs de export van het zeer giftige en verboden thiacloprid heeft vrij baan vanuit Europa. Er is zelfs geen toestemming nodig vanuit het ontvangende land.”
Zo schimmig is de Europese gifhandel
Europese data over pesticidenhandel is zeer ondoorzichtig. Het is onmogelijk om met de onvolledige en gefragmenteerde data die beschikbaar is een volledig beeld te kunnen schetsen van de exportcijfers uit Europa, laat staan specifiek vanuit Nederland.
We weten wel al uit onderzoek van Public Eye dat Nederland een grote rol speelt in de internationale handel van pesticiden die in de EU-landbouw verboden zijn. Daarvoor hebben ze Brazilië als ontvangend land onder de loep genomen en de importdata geanalyseerd. Foodwatch heeft nu een nieuwe methode gebruikt: we keken naar de Europese exportmeldingen van pesticiden die op een gevaarlijke lijst staan met handelsbeperkingen: deze stoffen mogen alleen uit Europa worden geëxporteerd met toestemming van het ontvangende land.
Dit zijn niet per definitie alle illegale bestrijdingsmiddelen: van de 95 door de NVWA aangetroffen soorten staan er 48 op deze zogenaamde Prior Informed Consent (PIC) lijst. Hier wordt wederom duidelijk dat Europese handelswetgeving aan alle kanten rammelt wat betreft rechtvaardigheid. Niet alleen heeft de EU de handel in illegale middelen gelegaliseerd. Oók zijn ingestelde handelsbeperkingen via PIC-meldingen onvolledig. Uit onze analyse blijkt dat zelfs de handel in het zeer giftige en verboden thiacloprid vrij baan heeft en zelfs niet onder de PIC-regulering valt. Dit middel valt onder de schadelijke groep neonicotinoïden en staat bekend om hormonale verstoring van mens en dier.
Nederland flinke vinger in de pap bij handel illegaal gif
De PIC-meldingen geven ondanks de beperkingen wel nieuw inzicht. In totaal zijn er door Europese bedrijven 5.726 exportmeldingen gedaan voor de 48 illegale bestrijdingsmiddelen die de NVWA in 2023 aantrof, naar 139 verschillende landen buiten de EU. Hiermee brengt Foodwatch in beeld dat Europa dus actief meewerkt aan de grote gifroute van illegale middelen: we exporteren illegale middelen die elders in de landbouw worden toegepast en daarna importeren we voedsel daarvandaan met gifresten van diezelfde middelen. Zo komt het gif als een boemerang terug op ons bord in Europa.
Landen waarnaar Europese bedrijven 48 PIC-bestrijdingsmiddelen die in de EU verboden zijn, maar wel op ons voedsel in 2023 zijn aangetroffen, naartoe hebben geëxporteerd.
Als we specifiek naar Nederland kijken dan valt op dat in 2023 Nederlandse bedrijven 189 meldingen hebben gedaan met betrekking tot 52 soorten illegale bestrijdingsmiddelen die onder andere zijn geëxporteerd naar China, India, Turkije, Vietnam, Pakistan en Colombia. Van deze stoffen die Nederland zelf heeft geëxporteerd zijn er zeven soorten in 2023 teruggevonden in Nederland op geïmporteerd voedsel. Het gaat onder meer om komijn, thee, rijst, okras en chilipepers uit India, citroengras uit Thailand, sinaasappels uit Turkije en Egypte, thee uit China, rijst uit Pakistan en passievruchten uit Colombia. Voor Nederland gaat de boemerang dus ook op: verboden gif verlaat ons land in ruil voor geld en komt als residuen terug op geïmporteerd voedsel.
Landen waarnaar Nederlandse bedrijven 7 PIC-bestrijdingsmiddelen die in de EU verboden zijn, maar wel op ons voedsel in 2023 is aangetroffen, naartoe hebben geëxporteerd.
Vraagtekens bij handhaving en registratie
Er wordt amper gehandhaafd op residuen van illegaal gif en dat komt omdat Europa dus allerlei restjes door de vingers ziet. In plaats van illegale gifresten te weren, hanteert Europa toegestane maximale normen. Daarbovenop geldt dat de maximale normen veel te hoog zijn, omdat de rekenmethodes achterhaald zijn (voor meer informatie zie het rapport).
Maar daar houdt het niet bij op. Er rammelt nog meer. Wanneer de NVWA of een bedrijf zelf wel een overschrijding van de wettelijke norm constateert, dan moet er een melding gedaan worden in een database om andere lidstaten en verkooppunten te waarschuwen. In de Europese RASFF-database is in 2023 over slechts 101 producten een melding gemaakt. Dat ging om 152 normoverschrijdingen van 37 unieke bestrijdingsmiddelen. En dit omvat álle bestrijdingsmiddelen, zowel toegestane als in de EU verboden pesticiden. En het omvat álle meldingen, ook van bedrijven zelf.
Uit onze analyse blijkt dat als je alleen al kijkt naar de NVWA-data en alleen maar naar illegale middelen, dat er hier over 2023 al 199 normoverschrijdingen waren van 44 unieke illegale bestrijdingsmiddelen in 2023. Dit is veel meer dan wat er in de RASFF-meldcijfers is terug te vinden. Dit roept de vraag op of de NVWA wel voldoende gebruikmaakt van de RASFF-database. Deze database lijkt een halfbakken registratiesysteem met sporadische meldingen. Terwijl het voor onze gezondheid juist een waterdichte soepele samenwerking tussen de NVWA en bedrijven zou moeten zijn.
Onze eisen
Foodwatch wil rechtvaardige handel voor eerlijk, veilig en gezond voedsel voor iedereen. Daar zijn nieuwe regels voor nodig over de productie en export van pesticiden, over de import van voedsel en over handhaving.
- Stop de productie en export van verboden middelen in Europa. Deze dubbele morele standaard is onethisch: de gezondheid van mensen en het milieu is óók belangrijk over de grens. Teken de petitie.
- Onze maaltijden moeten vrij zijn van gifresten van verboden middelen. Dat kan alleen door de importregels gelijk te stellen met de regels die we voor eigen boeren hebben. Dus stel de import MRL's vast op 0 (ofwel op de detectieliemiet van 0.01).
- Versterk de handhavingsbevoegdheid bij voedselcontroles. Dit systeem laat nu sterk te wensen over. Foodwatch pleit ervoor dat de NVWA sneller kan handhaven bij het aantreffen van bestrijdingsmiddelen en dat zij altijd onderzoek instellen wanneer er een vermoeden is van illegaal gebruik in de Nederlandse landbouw. Supermarkten zouden hier zelf ook hun verantwoorderlijkheid in moeten nemen door eigen steekproeven te doen om vervuild voedsel te weren.
We hebben nog genoeg op ons bord: steun ons!
Foodwatch is een 100% onafhankelijke organisatie die elke overheidsfinanciering of donaties van bedrijven weigert. Zo voorkomen we belangenconflicten! Het zijn jullie donaties die onze vrijheid van meningsuiting en acties garanderen om te onderzoeken, alarm te slaan en dingen in beweging te krijgen. Samen maken we een harde vuist. Hartelijk dank voor je steun!