Geschiedenis misleiding

Voedsel en misleiding, gaan als sinds mensenheugenis hand in hand. Door de eeuwen heen zijn eigenlijk alleen de sóórt leugens veranderd. In de 19e eeuw gaven oplichters groenten een mooi kleurtje met koper en lengden ze melk aan met smerig water en bloem. Tegenwoordig zetten voedselproducenten geavanceerdere middelen in om hun winsten te maximaliseren. Maar wat onveranderd is: alles lijkt geoorloofd. Oplichting wordt alleen beperkt door technische mogelijkheden óf door politieke onaanvaardbaarheid.

Een van de eerste voorbeelden is het gerommel met pepermuntjes. In 1858 stierven twintig mensen en werden meer dan tweehonderd mensen ziek. In een arme wijk van het Engelse Bradford had het hulpje van de lokale apotheker per ongeluk een dodelijke fout gemaakt. Hij had het zoete arsenicum verkocht in plaats van een stofje gemaakt van kalk uit Parijs die gewoonlijk werd gebruikt als goedkope suikervervanger. Uiteindelijk werd hij vrijgesproken van de aanklacht 'doodslag', omdat... er geen wet bestond tegen dit soort misdrijven. De lokale krant schreef dan ook: 'De werkelijke misdaad is dat er geen wet bestaat die het vervalsen van voedsel verbiedt.'

Ongecontroleerde vervalsing

Engeland kreeg in de 19e eeuw meer dan ooit te maken met vervalst voedsel. De samenleving was in hoog tempo veranderd onder invloed van industrialisatie en verstedelijking. Het gevolg: een grotere afstand tussen producenten en consumenten, en een meer anonieme 'markt'. Daar kwam nog bij dat de overheid zich nauwelijks met de voedselmarkt bemoeide. Pas na het drama in Bradford kwamen er voedselwetten op basis van twee principes: gij zult geen voedsel vergiftigen en gij zult niet misleiden.

Ruim 150 jaar later is het heel gebruikelijk dat je als consument wordt misleid. Het hoort bij de enorme commercialisering van ons voedsel. Voedselleveranciers zwichten makkelijk voor de verleiding om hun winst op te schroeven door klanten voor de gek te houden. Ook in onze tijd vervalsen producenten voedsel – alleen doen ze dat niet meer met koper, Parijse kalk of gemalen paardenlever. Moderne fabrikanten gebruiken bijvoorbeeld broodverbeteraars, smaak- en kleurstoffen, vulmiddelen en conserveermiddelen. Zo maken zij 'meer van minder'.

Extreme straffen

Ooit was misleiding met voedsel strikt verboden. In het midden van de 13e eeuw gold in Engeland een richtlijn die precies voorschreef hoe groot een bepaald brood moest zijn en hoeveel het moest wegen. Ook stond erin welke ingrediënten de bakker voor dat brood moest gebruiken én hoeveel het mocht kosten. Bakkers die deze voorschriften overtraden werden door de straten gesleept met het nepbrood om hun nek. En hardnekkige overtreders verloren hun vergunning. Extreem strenge straffen, maar ze weerspiegelden de waarde die brood had voor mensen, als belangrijk basisvoedsel.

Wat zouden de middeleeuwse bakkerijinspecteurs vinden van de broden die je in een gemiddelde Nederlandse supermarkt aantreft? In deze broden is niet allen bloem, water, zout, gist en (in sommige gevallen) suiker verwerkt, maar ook regelmatig een heel scala aan E-nummers of andere toevoegingen: broodverbeteraars, kleurstoffen (zoals moutextract of gekaramelliseerde suiker), enzymen en emulgatoren. Je hoort vaak dat ons voedsel veiliger dan ooit is en van ongekend hoge kwaliteit. Maar in feite weten we pas sinds kort dat ingrediënten als suikers, azo-kleurstoffen en transvet niet zo onschadelijk zijn als lang gedacht werd.

Moderne wonderen der techniek

En dan die andere wonderen der techniek: smaakstoffen. Deze stoffen leveren niet per se een gezondheidsrisico op, maar zijn een goedkope vervanging van natuurlijk ingrediënten. Je hebt niet meer dan 0,2 miljardste gram smaakstof nodig om een hele liter vloeistof naar vers grapefruitsap te laten smaken. Maar consumenten kopen liever producten met natuurlijke ingrediënten. Daarom verstoppen producenten die smaakstoffen liever achter glanzende, kleurige vruchten en verleidelijke namen op de verpakking. Dat de 'smaaksensatie' te danken is aan (vaak onduidelijke) smaakstoffen, staat alleen in kleine letters in de ingrediëntenlijst – zoals de wet dit voorschrijft. De journalist die de historische woorden in de lokale krant van Bradford publiceerde, zou nu misschien precies hetzelfde schrijven: 'De werkelijke misdaad is dat er wetten bestaan die het vervalsen van voedsel toelaten.' 

Word donateur

foodwatch voert onafhankelijk campagnes tegen misleidende marketing. Maar zonder jouw steun zijn wij nergens: foodwatch accepteert principieel geen subsidies van de overheid en giften van voedselbedrijven. . Word nu donateur! Vecht samen met foodwatch tegen misleidende marketing en voor het 15 puntenplan voor eerlijke etiketten!