Supermarkten hebben met hun grote inkoopmacht veel te zeggen over wat er in hun schappen komt te liggen. Kiezen ze voor een gezond aanbod? Voor duurzaam geproduceerde artikelen? Iedereen kent de wildgroei aan labels, certificaten en stickers met verantwoorde slogans erop. Maar wat doen supermarkten wérkelijk in de strijd tegen minder landbouwgif? Volgens ons onderzoek naar pesticidenvrije landbouw in 2035 is de meest noodzakelijke en voor de hand liggende stap om eerst te stoppen met pesticidengebruik op granenvelden. Supermarkten kunnen dit aanjagen door hun assortiment aan brood, ontbijtgranen, pannenkoekenmix, koekjes, en vele andere granenproducten te verduurzamen. Uit ons nieuwe onderzoek blijkt dat dit nog amper gebeurt!
Foodwatch heeft 10 supermarkten aangeschreven met een informatieverzoek over hun inkoopbeleid en -strategie met betrekking tot pesticidengebruik in het primaire productieproces van voedsel. Het betreft Albert Heijn, Jumbo, Coop, Plus, Dirk, Lidl, ALDI, Vomar, DekaMarkt en Spar. Alle reacties vind je onderaan dit artikel. Daarnaast zijn de websites van de supermarkten geraadpleegd voor meer inzicht in hun intenties, beloftes en doelstellingen omtrent duurzame landbouw en het uitbannen van pesticidengebruik.
Amper duurzame gaanproducten te vinden
Als het gaat over de categorie graanproducten, zoals brood, ontbijtgranen, bakproducten, dan benoemt geen enkele supermarkt een strategie om de productie te verduurzamen. Er ontbreekt bij elk bedrijf een specifieke aanpak om het pesticidengebruik tijdens de teelt van granen uit te bannen. Het wordt nergens online benoemd en komt ook niet naar voren in de reacties van de supermarkten, waarin de aandacht met name gaat naar AGV-producten. Alleen de Albert Heijn meldt dat alle huismerk houdbare volkorenpasta sinds 2022 biologisch zijn en dat ontbijtproducten behoren tot een van de meest populaire biologische producten onder Premium abonnees (een betaald abonnement waarbij je korting krijgt op biologische producten).
Het lijkt er ook op dat er geen pesticidenvrije graanproducten worden aangeboden. Uit een rondgang door de webshops van de supermarkten blijkt wel dat alle supermarkten een (klein) biologisch aanbod hebben van granenproducten. Alle supermarkten verkopen enkele biologische ontbijtproducten, zoals biologische muesli, havermout of ontbijtcrackers.
Maar bij de helft van de supermarkten lijken geheel geen biologische broden te koop te zijn volgens de assortimentenpagina op de websites. Het gaat om ALDI, Dirk, DekaMarkt, Jumbo en Spar. Opmerkelijk, want Spar geeft zelf aan dat consumenten altijd kunnen kiezen voor een optie in het assortiment met 'On the way to PlanetProof' of biologisch certificaat.
Vomar schrijft in hun online magazine ‘Vomar kost niet de wereld’ (nr. 6, 2022) dat ze een eigen bakkerij hebben in Alkmaar waar ze dagelijks ruim 250.000 broden en bolletjes bakken. Ze geven hierbij aan dat ze ook zelf de grondstoffen inkopen en daarmee zorgen voor de beste kwaliteit voor de laagste prijs. Maar in hun broodassortiment komen slechts een paar biologische broden voor, in een totaal aanbod van tientallen verschillende broden.
Zowel Albert Heijn, Plus als Vomar hebben een eigen bakkerij waar ook biologische broden worden gemaakt. Het overgrote deel van de broden die hier gebakken worden zijn echter niet biologisch of pesticidenvrij. Hier lijkt juist een grote kans te liggen om het productieproces te verduurzamen.
De duurzame claims en intenties zijn niet mis!
Bijna alle supermarkten zeggen wel duurzame productie en natuurbehoud belangrijk te vinden. De meeste hebben op hun website hierover een pagina gewijd met slogans zoals: "kost niet de wereld" en "de groene discounter" (beide Vomar) en "Samen kunnen we zorgen voor een leefbare toekomst!" (Spar). Termen als duurzaamheid, verantwoordelijkheid en respect vliegen je om de oren. Op de sites, in jaarverslagen en in duurzaamheidsverslagen wordt geschreven over de inzet en verantwoordelijkeheid van de supermarkten, soms met stevige uitspraken:
“We maken ons sterk voor het behoud van de biodiversiteit op aarde”
-Jumbo, jaarverslag 2022“Goed eten en verantwoord eten is eten met respect voor mens, dier en natuur. Dit geeft aan waar wij als organisatie voor staan en onze verantwoordelijkheid voor nemen.”
- Dekamarkt, duurzaamheidsverslag 2022“Samen maak je ’t verschil. Daar geloven we in bij Coop. En als de meest transparante en lokaal betrokken supermarkt, zien wij het als onze verantwoordelijkheid om actief bij te dragen aan een duurzamere samenleving.”
- Coop, website 2023
Verschillende supermarkten schrijven over hun ketenverantwoordelijkheid en hebben een due dilligence beleid dat gericht is op meer transparantie in de productieketens en het identificeren van risico’s op het gebied van mensenrechten of negatieve milieu impact. Zowel Albert Heijn als ALDI geven aan dat het met name goed mogelijk is om voor de eigenmerk-artikelen afspraken te maken over verduurzaming van de productie. Zo stelt Albert Heijn:
“Wij willen zoveel mogelijk grip op de ketens. Vooral voor onze huismerkproducten kunnen we afspraken maken binnen de hele keten: we hebben een stem in elk stapje dat een product aflegt naar onze winkel.”
- Albert Heijn, website 2023
Veel mooie praatjes dus. Maar wat doen de supermarkten dan wél tegen pesticiden in de landbouw?
Als we kijken naar de manier waarop deze beweringen tot uiting komen in het assortiment dan zien we dat alle supermarkten wijzen op hun aanbod aan gecertifieerde of anderszins gelabelde producten. Zo benoemen Jumbo, Dirk, Lidl, ALDI, Vomar, Coop/Plus en Spar dat zij AGF-producten verkopen met het ‘On the way to PlanetProof’ keurmerk. Albert Heijn wijst op hun ‘Beter voor Natuur & Boer’ programma’s (voor of melkveehouders, pluimveehouders, varkenshouders en groente- en fruittelersen) en DekaMarkt werkt om die reden samen met de leverancier ‘Nature’s Pride’ (groente en fruit).
Geen van de supermarkten noemen pesticidenvrij als een doelstelling. Alle gecontacteerde supermarkten hebben wel een aanbod aan biologisch gecertificeerde producten. Een aantal noemt expliciet dat ze werken aan verdere toename van het aanbod biologisch: Albert Heijn, Dirk, Lidl, Jumbo, DekaMarkt en Coop/Plus. Plus stelde zichzelf in 2021 tot doel om het aanbod biologisch te verdubbelen in 3 jaar. Albert Heijn geeft de meest uitgebreide toelichting bij hun doelstelling om het aanbod biologisch te vergroten. Ze willen klanten stimuleren om voor biologisch te kiezen met extra aandacht voor biologische producten in de schappen, in recepten, met aanbiedingen en met een Premium abonnement waarbij klanten korting krijgen op biologische producten.
De overige supermarkten stellen de groei van het aanbod aan biologische producten niet tot doel: ALDI, Spar en Vomar. Vomar geeft aan dat hun inkoopbeleid erop gericht is dat in iedere productcategorie een biologisch alternatief wordt aangeboden. ALDI zegt alleen de mogelijkheden voor groei van hun biologisch areaal te ‘verkennen’. Dirk streeft er wel naar om de omzet van biologische producten elk jaar te laten groeien, maar ze melden niks over het aandeel in het aanbod.
Ook bij inkooporganisatie SuperUnie ontbreekt strategie
Verschillende supermarkten zijn lid van SuperUnie, een inkooporganisatie die voor deze supermarkten inkoop-afspraken met leveranciers maakt voor (een deel van) het assortiment. De aangesloten supermarkten zijn Coop en Plus, DekaMarkt, Vomar, Spar en Dirk. Uit de reacties van de supermarkten blijkt dat leden zelf ook een algemeen inkoopbeleid kunnen hebben en dat ze ook zelf artikelen inkopen die buiten de afspraken met SuperUnie vallen. Ook kunnen deze supermarkten een eigen assortimentsstrategie uitrollen, zo blijkt uit de reactie van DekaMarkt. SuperUnie lijkt wel een generiek beleid te voeren met bovenwettelijke eisen voor residuen van bestrijdingsmiddelen en een zwarte lijst met pesticiden die niet gebruikt mogen worden tijdens de teelt, maar uit de antwoorden wordt dit niet geconcretiseerd.
Superunie heeft een duurzaamheidsbeleid met doelstellingen voor 2025 met focus op ketenverantwoordelijheid, verpakkingen en gezondheid. Het terugdringen van pesticidengebruik wordt hierin niet genoemd. In het jaarverslag Duurzame Handel wordt wel de inzet op het eigen merk Bio+ genoemd. Maar verder lijkt er geen strategie te bestaan om pesticidengebruik bij teelt van producten van andere merken tegen te gaan, laat staan specifiek gericht op granenproducten.
Transparantie over beleid en voortgang ontbreekt
Geen enkele supermarkt geeft openheid van zaken over hoeveel pesticiden er gebruikt zijn bij de teelt van ruwe grondstoffen voor hun producten. Slechts 2 supermarken beschikken over data van pesticidengebruik van leveranciers en dat zijn de Albert Heijn (van Nederlandse telers van groente en fruit) en de Dirk (onduidelijk van welke telers). Alleen de Albert Heijn is bereid deze data met Foodwatch te delen, maar niet voor openbaarmaking. ALDI geeft aan geen inzicht te hebben en de rest van de supermarkten heeft deze vraag onbeantwoord gelaten.
Als het gaat over transparantie over de voortgang van het aandeel aan producten in het assortiment dat niet met pesticiden of biologisch is geteeld, dan biedt ook geen enkele supermarkt inzicht. De Albert Heijn geeft middels hun Duurzaamheidsverslag 2022 wel inzicht in het aantal biologische eigen merk producten en in het totaal aan biologisch aanbod. De supermarkt vermeldt hierbij echter niet hoe zich dit verhoudt tot het totaalaanbod, dus trends in het aandeel biologisch in het totaal assortiment zijn niet inzichtelijk. Plus meldt in het Jaarverslag 2022 dat er een omzetgroei van 8% aan biologische producten heeft plaatsgevonden en dat het SKU (stock keeping unit) van biologisch gecertificeerde producten 334 bedroeg. Het blijft echter onduidelijk wat het aandeel is in het gehele assortiment en bovendien is vergelijken met een jaar daarvoor niet mogelijk, omdat in het Jaarverslag 2021 de SKU van biologisch niet is opgenomen.
Onze eisen
Wij eisen van supermarkten:
- Vul de schappen met producten die zonder gif zijn gemaakt.
- Ontwikkel hiervoor een concrete (inkoop)strategie met prioriteit voor graanproducten. Betrek het hele assortiment, van huismerk tot A-merk.
- Geef consumenten inzicht in de voortgang. Rapporteer over ontwikkelingen in het assortiment. Deel cijfers van pestidicidengebruik bij de teelt.
Reacties van de supermarkten (downloads in pdf)
Voorbeeldbrief met informatieverzoek aan de supermarkten
Reactie Albert Heijn
Reactie ALDI
Reactie Coop en Plus
Reactie DekaMarkt
Reactie Dirk
Reactie Jumbo
Reactie Lidl
Reactie Spar
Reactie Vomar
