Offensief voor onze gezondheid

Een groot aantal (Europese) landen heeft een heffing of belasting doorgevoerd op suikerrijke producten, ook wel bekend als de ‘suikertaks’. De suikertaks is een doeltreffend drukmiddel richting bedrijven om het suikergehalte in hun producten te verlagen. Zo gaan we de overconsumptie van suiker en bijhorende problemen tegen. De Wereld Gezondheidsorganisatie beveelt overheden dan ook aan dergelijke taks op suikerhoudende dranken door te voeren.

Onderzoek wijst uit dat ook in Nederland een suikertaks goed zou werken, aldus de staatssecretaris van Volksgezondheid: “Ik concludeer dat invoeren van een vorm van belasting op suikerhoudende dranken zou kunnen resulteren in verminderde suikerinname via frisdranken.” Grote steden als Amsterdam, Rotterdam en Utrecht roepen al een hele tijd op tot een suikertaks.

Toch komt de suikertaks er vooralsnog niet. De voedingsindustrie heeft immers gedreigd andere afspraken omtrent de reductie van overgewicht niet na te komen, als de suikertaks wordt doorgevoerd. Nieuw onderzoek naar het Nederlandse overheidsbeleid omtrent gezonde voeding hekelt deze beslissing: “Het invoeren van een suikertaks is bijvoorbeeld bewezen effectief en relatief eenvoudig in te voeren (…) Toch schuift de Nederlandse regering dit steeds voor zich uit.”

We leven in een obesogene omgeving. Overal worden consumenten verleid door ongezonde voeding. Ofwel omdat het aanbod overwegend ongezond is, of omdat bedrijven via onder meer jengelzones bij de kassa, aanbiedingen en reclames het de hele tijd onder onze neus duwen. Een gezondere voedselomgeving maakt ook de consument gezonder. 

Nieuw onderzoek van de Universiteit van Amsterdam concludeert dat de regelgeving achterloopt op de wetenschap. Het is al lang bekend dat de verantwoordelijkheid om gezonder te eten niet mag afgeschoven worden op de consument, onder het mom van ‘individuele keuzevrijheid’. Er is betere wetgeving nodig om het voedselaanbod gezonder te maken, want de huidige omgeving stimuleert mensen overmatig ongezond te eten. 

Volgens het Nationaal Preventieakkoord moet de consument “nog beter voor gezonde voeding kunnen kiezen” en moeten supermarkten hen hiertoe verleiden. Hoe dit dan bereikt moet worden is echter volstrekt onduidelijk en geheel vrijwillig: concrete en meetbare doelstellingen zijn er niet. De voedingsindustrie, die baat heeft bij zo vrijblijvend mogelijke doelstellingen, heeft volgens de staatssecretaris dan ook “als vanzelfsprekend invloed gehad op de maatregelen in dit akkoord.”

De Wereld Gezondheidsorganisatie wint er geen doekjes om: A) Een aanzienlijk deel van de kindermarketing betreft ongezonde producten, die het risico op overgewicht en bijhorende ziekten verhogen. B) Kindermarketing beïnvloedt de voedingsvoorkeuren, koopverzoeken en consumptiepatronen van kinderen. C) Om de gezondheid van kinderen te beschermen, moet de marketing aan banden worden gelegd.

Onderzoek naar kindermarketing in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid toont aan dat Nederlandse kinderen “op verschillende manieren in aanraking komen met reclame voor voedingsmiddelen”. De redenen zijn: omdat het volgens de huidige regels gewoon is toegestaan, de regels niet altijd helder zijn en voedingsfabrikanten de regels niet respecteren.

Het is dus duidelijk dat er betere regulering moet komen. Momenteel mag de voedingsindustrie zelf criteria opstellen om te bepalen welke marketing is toegestaan, via ‘zelfregulering’. Zoals te verwachten valt, beschermen deze criteria kinderen veel te weinig. Volgens de industrie is er echter “geen draagvlak” voor stengere marketingregels. Zelfregulering volstaat niet om ongezonde kindermarketing tegen te gaan.

Volgens de laatste cijfers eet 84% van de volwassen Nederlanders te weinig groente en 87% te weinig fruit. Om de gezonde keuze te stimuleren moeten groente en fruit betaalbaarder zijn voor iedereen. De prijs van groente en fruit moet naar beneden. Dit kan via de verlaging van de btw op groente en fruit, het liefst naar 0%.

Prijsmaatregelen zijn volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) bewezen effectief om de gezondheidskloof te verkleinen. Ook lagere sociaaleconomische groepen krijgen zo betere toegang tot gezonde producten. De gezonde keuze moet ook de betaalbare zijn.

Volgens de huidige Europese wetgeving mag de btw slechts dalen tot 5%. Gelukkig valt hier valt een mouw aan te passen: op Europees niveau wordt momenteel gediscussieerd of lidstaten de btw voor bepaalde productcategorieën mogen verlagen naar 0%. Dit is dus hét moment om de afschaffing van de btw op groente en fruit te bepleiten en zo snel mogelijk te implementeren.

Voedselproducenten misleiden consumenten met hun verpakkingen en etiketten. De verpakkingen bevatten lang niet altijd de gezonde producten die ze beloven: gezondheidsclaims op ongezonde suikerbommen, voedingsclaims als ‘vezelrijk’ op producten die ook te vetrijk zijn en ingrediënten (zoals volkoren) die er amper inzitten of vervangen zijn door schimmige alternatieven. Consumenten moeten een bewuste keuze kunnen maken, zonder hierover misleid te worden.  

In Europese regels is vastgelegd dat misleiding van consumenten verboden is. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) erkent de noodzaak om misleidende etikettering aan te pakken: “Toezicht op de naleving van de voorschriften over juiste voedselinformatie blijft van belang. Bij constatering van tekortkomingen moet stevig en slagvaardig worden ingegrepen.”

In de praktijk wordt er echter helemaal niet slagvaardig ingegrepen. De Reclame Code Commissie geeft bij overtredingen adviezen, maar deelt geen boetes uit. De NVWA kan wel boetes opleggen, maar handhaaft nog altijd niet adequaat genoeg op misleiding. In het nieuwe ‘Actieplan Etikettering’ van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport – waarbij de industrie overigens aan tafel zat – speelt geen enkele actie in op aanscherping van de handhaving.